چکیده:
تکاپوهای فکری برای مسیر جدیدی از پیشرفت که از پیش از مشروطه در ایران آغاز گردید در دهه اخیر به نقطه عطف مهمی رسیده است و آن عزم اندیشمندان برای ارائه یک الگوی ایجابی پیشرفت است که متصف به اسلامیت و متناسب با اقتضائات جامعه ایرانی باشد. پرسش مهمی که در مسیر تدوین الگو باید پاسخ روشن و صریح یابد آن است که چه زمانی یک الگوی پیشرفت را اسلامی میدانیم؟ در ایران معاصر چندین رویکرد متفاوت در خصوص معیارهای اسلامیت یک معرفت یا سیاست (که الگوی پیشرفت آمیزهای از آن دو است) وجود دارد. در این مقاله هر یک از رویکردها تبیین و در نهایت جمعبندی گردیدهاند. در نهایت توصیه شده است که در مسیر تدوین الگو یکی از رویکردهای مذکور که بیشترین غنا و مقبولیت را دارد، محور قرار گیرد و از تشتت رویکردی پرهیز گردد.
Theoretical endeavor started before the Mashrute، has come to a focal point in the recent decade and this is just because of the determination of the scholars to present an affirmative progress model which can be called both Islamic and Iranian. The main question that should be answered now is that: under what circumstances can we call a progress model Islamic? In Iran، there are different views regarding the Islamicity of an idea or policy. In this paper، these views are examined and finally a conclusion is provided. Finally، it is suggested that one of these approaches should be chosen and considered as a base and controversies should be put aside in practice.
خلاصه ماشینی:
این عنصر هویتی (که در سیاست خارجی پس از انقلاب اسلامی بروز داشت) آنقدر پررنگ بود که گمان میرفت در ساحت نظر نیز مقصد پیشرفت انقلاب باید متفاوت از پیشرفت غربی باشد اما در واقع چنین نظریهای در کار نبود و پس از بیان اجمالی آن سرمنزل در قانون اساسی جمهوری اسلامی، مسیر اندیشیدن و تکامل یا پیرایش آن در حوزههای نظری دنبال نشد.
به دیگر سخن اکنون دوره پرسش چهارم است: اگر مقصد اجمالی همان باشد که در قانون اساسی جمهوری اسلامی آمده است، چگونه و با چه روش و رویکردی چنین نظمی محقق میشود؟1 اساسا ویژگیهای تفصیلیتر پیشرفت اقتصادی مبتنی بر اسلام در جامعه ای با مختصات ایران چیست؟ تفصیل فرهنگ و سیاست پیشرفته از منظر اسلامی و برای جامعه ایرانی چیست؟ آنگاه چه راهبردهایی باید برای تحقق همآهنگ این اضلاع اتخاذ کرد؟ بدین معنا الگوی اسلامی ایرانی حاوی یک بخش توصیفی تفصیلی ایجابی با محوریت ترسیم «جامعه اسلامی پیشرفته» و «نسبت ایران امروز با آن جامعه» و یک بخش تجویزی برای رفع موانع و حرکت جامعه ایرانی به سمت مقصود است.
رویکرد مبتنی بر روش الگو سومین رویکردی که برای اسلامیت یک معرفت یا سیاست وجود دارد گرچه مراعات قیود فقهی را نفی نمیکند اما نقش دین را تنها در تابع قید منحصر نمیسازد بلکه در روش ساختن تابع هدف و الگوی پیشرفت نیز وارد میشود.
در این نگاه مجموعه معیارهای یک معرفت یا الگوی دینی به دو دسته معیارهای درونی (به ماهیت الگو برمیگردد) و بیرونی تقسیم میشود که آنچه اصالت دارد، تحقق معیارهای درونی الگوی اسلامی است و البته دینی بودن دانش یا الگو، دارای سطوح و مراتبی خواهد بود و میتوان از یک الگوی اسلامی به سمت الگوی اسلامیتر حرکت کرد.