چکیده:
پزشکی کهن ایران در دوران نوین، کاربرد عملی خود را در بستری پنهان حفظ کرد و از دیدگاه مرجع بودن و درسنامه
دانشکدههای پزشکی و دانشجویان این رشته به قرار گرفتن در زمره تاریخ علم اسلام و ایران تنزل یافت. محمدحسین عقیلی خراسانی
در پایان سده دوازدهم هجری، با تلاشی فراوان و ارادهای سترگ به پیافکندن کاخی بلند از عصاره دانش پزشکی کهن و آن هم به زبان
فارسی، همت گماشت که برای کسانی که میخواهند کارنامه دانش پزشکی و بیماریهای سر تا پا و دانش مفردات پزشکی و دانش
ترکیبات دارویی چهار اثر خلاصةالحکمة و جوامع المعالجات فی الطب و مخزن الادویة و قرابادین کبیر را نگاشت. این مقاله به
بررسی زندگی این دانشمند و نیز پژوهشی در مخزنالادویة برای آگاهی پژوهشگران به ویژه محققان تاریخ علم و رشته داروسازی
پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"و پدرش نیز که به سال 1122 ه / 1710 م کتاب چشمه زندگانی را نوشته ـ طبعا در آن سالها که کتابی برای پادشاهی مینویسد دستکم میان سالی را میگذرانده ـ این نظر را تقویت میکند، به ویژه آنکه چون سال فوت محمد حسین عقیلی خراسانی، به نوشته فخرالدین الحسینی در نزهةالنواظر در 1205 ه / 1791 م است و آثارش هم تاریخهای 1183 ـ 1195 ه / 1769 ـ 1781 م را دارد و پس از آن طی ده سال کتاب تاریخ دار دیگری از او سراغ نداریم؛ قرائنی است که احتمالا دوران کهن سالی را میگذرانیده و طی ده سال آخر تألیفی انجام نداده است.
او در ادامه مینویسد که از منابع دیگری نیز استفاده کرده است: قدری از مفردات نواب حکیم معتمدالملوک سید علوی خان قدس سره ـ که همان خال پدر است که استادش در طب هم بوده است که پیشتر زندگیش یاد شد ـ و غیرها از کتب یونانیه و عربیه و فارسیه و از دستورالاطباء موسوم به اختیارات قاضی حکیم محمد قاسم ملقب به هندوشاه مشهور به فرشته، و مجربات افضلی حکیم میرمحمد افضل و چند کتاب دیگر از ادویه هندیه، و حواشیی که حکیم میر عبدالحمید بر تحفه نوشته در ادویه هندیه، و آنچه از زبان معجز بیان مناسب مرشد مآبی مدظله السامی و از گفته معتمد شنیده و مؤلف خود دیده و ماهیت و خواص آن را دریافته و به تجربه رسانیده است."