چکیده:
ادبیات فارسی منبعی غنی بـرای تحقیـق در آداب و رسـوم و چگـونگی زیسـت فارسیزبانان و حتی فرهنگ های نزدیک به آن در گذشته های دور است . بر آشنایان ادب فارسی پوشیده نیست که جز ارزش ذاتیای که داده های چنین تحقیقـی بـه همراه دارند، در موارد بسیاری داشتن درکی درست از بیت یـا نوشـته ای، بـدون آگاهی دقیق از همین مسائل میسر نمیشود. با عنایت به همین نیاز، آثاری در این زمینه تالیف شده است که علیرغم کاستی ها، وجودشان بسیار مغتنم اسـت ؛ چـرا که برای تحقیقی دقیق و جامع در چنین موضوعی، میبایست منابعی متناسـب بـا گستردگی تاریخ ادبیات فارسی اساس کار قرار گیرند. نگارنـده در ادامـه ی ایـن مسیر، به تامل بر «عینک » بنا بر کهن ترین شواهدی که بدان ها دست یافتـه ، یعنـی آثار سده های نهم تا دوازدهم ه .ق می پـردازد و سـعی مـی کنـد تـا در گـام اول ، ساختمان و اجزای سازنده ی عینک را بازسازی و ویژگی های آن را تبیین کند.
خلاصه ماشینی:
دردیوان تأثیر تبریزی آمده : عینک ز سنگ کعبه وبتخانه گر کند تأثیر را ز زلف دوتا در نظر یکـی اسـت (همان ، ١٣٧٣: ٣٨٥) این بیت بیدل (١٠٦٩-١١٣٣) نیز درخور توجه است : با اهل شرم دیده درایی سیه دلی است افسوس سنگ سرمه کـه عینـک نمـی شـود ٢٢ (بیدل ، ١٣٧٦، ج ١٣٩:٢) شواهدی هم دیده میشوند که در آن ها غرابت تصاویر و اغراق آن چنـان شـاعرانه است که نمیتوانند مورد استناد قرار گیرند؛ همانند این بیـت دردیـوان نجیـب کاشـانی :(1123-1063) سخت رویی بس که دید از سست عهدان دیده ام عینک سنگی است گویی چشم من در چشم من (نجیب کاشانی ، ١٣٨٢: ٤٤٧) 23 و یا این بیت از شاعری به نام میرزا همت : بی بصیرت را کند صاحب بصیرت فیض عشق خواهش دیدار عینک کرد سـنگ خـاره را٢٤ (نصرآبادی ، ١٣٧٨، ج ٥٣:١) سویه ی اغراق گونه ی این شواهد را بیشتر می توان در اشعار مـدحی جسـت .
دردیوان شوکت بخاری (متوفی ١١٠٧) آمده : تماشای کهن سال از جوان سنجیده تر باشد ترازوی نگه سنجی است عینک چشم پیـران ٢٩ را (شوکت بخاری ، ١٣٨٢: ٨١) بیا که بــر سـر راهت نگاهم از عینک به کـــف گرفتـــه ترازوی انتظارکشـــی (اشرف مازندرانی ، ١٣٧٣: ٣٠٦) و بیتی از وحشی بافقی که دو شیشـه داشـتن عینـک را تأییـد مـی کنـد و بـه ذهـن میرساند که برخی از عینک ها قابی سخت نداشته و دو شیشـه ی آن همـان طـور کـه در گذشته هم بوده و هنوز هم به تفنن ساخته میشود، در زمانی که از آن استفاده نمی شده ، بر روی هم قرار میگرفته اند.