چکیده:
در دهه پایانی قرن بیستم خلأ قدرت ناشی از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در کنار اختلافات سرزمینی برخی اقوام با صورتبندی متکثر قومیـمذهبی و فقدان توسعه سیاسی موجب شد منطقه قفقاز جنوبی با ساختاری آنارشیک شکل گیرد. منطقهای با سه جمهوری مستقل آذربایجان، ارمنستان و گرجستان، که با تداوم ناپایداری امنیتی همراه با عدم شکلگیری یک رژیم امنیتی مشترک نفوذ بازیگران منطقهای و بینالمللی را در روند تحولات منطقه در پی داشته است. در این میان، منافع و اهداف متعارض بازیگران منطقهای همچون روسیه، ایران، ترکیه و نیز بازیگران فرامنطقهای از جمله ایالات متحده، ناتو و رژیم صهیونیستی محیط امنیتی قفقاز جنوبی را با چالشهای جدیدی از رقابت ژئوپلیتیک مواجه کرده است. این در حالی است که قفقاز بهرغم چالشهای سیاسیـامنیتی، به لحاظ منابع انرژی و ترانزیت آن و اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک از جایگاه بالایی در معادلات سیاست بینالملل برخوردار میباشد. مقاله حاضر با استفاده از روش کتابخانهای و رویکرد توصیفیـتحلیلی و با هدف بررسی آثار رقابت بازیگران منطقهای و بینالمللی در قفقاز جنوبی به این پرسش میپردازد که رویکردهای راهبردی بازیگران منطقهای و فرامنطقهای چه تاثیری بر مسائل امنیتی حوزه قفقاز جنوبی بر جای گذاشته است؟ به نظر میرسد طی دو دهه اخیر در محیط امنیتی قفقاز جنوبی رقابت منفی بین بازیگران منطقهای و فرامنطقهای تشدید یافته و این امر باعث تداوم بیثباتی در این حوزه راهبردی شده است.
خلاصه ماشینی:
در اين ميان ، منافع و اهداف متعارض بازيگران منطقه اي همچون روسيه ، ايران ، ترکيه و نيز بازيگران فرامنطقه اي از جمله ايالات متحده ، ناتو و رژيم صهيونيستي محيط امنيتي قفقاز جنوبي را با چالش هاي جديدي از رقابت ژئوپليتيک مواجه کرده است .
com() تاريخ دريافت ١٣٩٢/١١/١١ تاريخ تصويب : ١٣٩٣/٢/٥) فصلنامه سياست خارجي ، سال بيست و هشتم ، شماره ١، بهار ١٣٩٣، صص ١٧٢-١٤٩ به دنبال فروپاشي اتحاد جماهير شوروي در سال ١٩٩١ با استقلال سه جمهوري آذربايجان ، ارمنستان و گرجستان و شکل گيري ژئوپليتيک جديدي در قفقاز جنوبي اين منطقه به يکي از مهم ترين مناطق راهبردي جهان تبديل شد.
در راستاي ديدگاه بوزان که عامل اساسي و تعيين کننده موجوديت مجموعه امنيتي ، حضور يا "احساس تهديد و ترس متقابل " ميان دو يا چند کشور قدرتمند درون مجموعه مي باشد (بوزان ، ١٣٨٧: ٢٢٠) مي توان گفت نگراني امنيتي تهران در مورد قفقاز مبني بر تلاش بازيگران فرامنطقه اي از جمله آمريکا و اسرائيل براي گسترش نفوذ در منطقه و نيز سياست گسترش به شرق ناتو، در سوق دادن ايران به سوي گسترش روابط با روسيه تأثيرگذار بوده است ؛ زيرا حضور نظامي آمريکا در منطقه و افزايش همکاري هاي نظامي با جمهوري هاي منطقه و شکل دادن ترتيبات امنيتي در منطقه قفقاز و در جوار مرزهاي ايران از نظر دولت مردان ايراني تهديد امنيتي عليه تهران تلقي مي شود.