چکیده:
اتحاد اسلام یا پان اسلامیسم مهمترین اصل سیاست داخلی و خارجی امپراطوری عثمانی در قرن نوزدهم مصادف با عصر عبدالحمید دوم را تشکیل میداد. پس از ناکامی نظریه عثمانیت یا ایجاد ملت واحد عثمانی که اساس حرکتهای اصلاح طلبانه از تنظیمات تا مشروطه اول را به خود اختصاص میداد، نگاه دولتمردان و روشنفکران عثمانی معطوف به سیاست پان اسلامیسم شد. از نظر دولتمردان عثمانی، اتحاد شیعه و سنی در تحقق این سیاست و به عنوان بخشی از آن، از جایگاه مهمی برخوردار بود. بسیاری از ایرانیان، چه روشنفکران و علمای ساکن سرزمینهای امپراطوری نظیر استانبول و عتبات عالیات، چه آن دسته از علمای داخل ایران، به دلایل مختلف سیاسی اجتماعی و گاه مذهبی از اندیشه و دیپلماسی پان اسلامیسم به محوریت خلافت عثمانی پشتیبانی میکردند. تمایلات و فعالیتهای نخبگان ایرانی در جهت رهایی از سیطره استعمار خارجی و مبارزه علیه استبداد داخلی دو عامل مهمی بود که نخبگان ایرانی را به همسویی با اندیشه اتحاد اسلام و تایید خلافت سلطان عثمانی بر می انگیخت. هدف این مقاله بررسی اهمیت و جایگاه نخبگان ایرانی اعم از روشنفکران و علمای مذهبی در برنامه پان اسلامیسم عثمانی از منظر منابع و اسناد عثمانی میباشد.
Pan-Islamizm or Islamic union was the main principle of foreign and local policies of the Ottoman Empire in the second half of the nineteenth century coincided with the era of Abulhamid II. After failing Ottomanizm theory “of Creating Ottoman nationality”، that was based on reforming movments from Tanzimat to first Constitutional (1839-1876); Ottoman statesmen and intellectuals were shifted to Pan-Islamism policy. According to Ottoman government officials، the Sunni and Shia unityhad had an important role in implementation of this policy. Many Iranian including intellectuals and scholars who live in the lands of the Empire such as Istanbul and the Holy Shrines، whether those scholars inside Iran، for various reasons، political، social and religious، supported Pan-Islamism thoughts and diplomacy with the centerality of the Ottoman caliphate. Interests and activities of the Iranian elite to get rid of colonial domination and Fighting against domestic despotism، were Two important factors that Iranian leaders follow for aligning to align with the idea of Islamic and approval of Ottoman Sultan caliphate.
This paper reviews the importance and status of the Iranian elite intellectuals and religious scholars in Abdul Hamid II. Pan-Islamizm and various aspects of this policy among the Iranians.
خلاصه ماشینی:
"تحلیل های این لایحه که در اصل به هدف تحلیل اوضاع دینی عراق ، تدابیر مورد نیاز برای جلب شیعیان به اطاعت از سلطان عثمانی به عنوان ولی امر مسلمین و نیز ارائه ی یک شیوه رفتاری برای کارگزاران حکومتی عراق که از مهمترین ابزارهای تحقق بخشیدن اندیشه اتحاد اسلام در میان ایرانیان مقیم عراق نام برده شده اند به نگارش درآمده فوق العاده قابل توجه است .
» اما بخش مهم این لایحه ، راهکارها و تدابیری است که برای جلب شیعیان عراق به حکومت عثمانی پیشنهاد شده است : «اولا آرامگاه های شریف قبرستان مدینه ی منوره «بقیع » را که به قبه ی اهل بیت مشهور است و مدفن مبارک عباس ، امام حسن ، امام زین العابدین ، امام محمد باقر، امام جعفر صادق رضی الله عنهم و به روایتی فاطمه زهرا رضی الله عنها در آنجا واقع است تعمیر نموده ، ثانیا به مراقد مبارکه ایرانی ها که اصطلاحا عتبات عالیات گفته میشود هدایا ارسال گردد، ثالثا به جلب و تألیف قلوب مجتهدین امامیه اقدام گردد...
نمونه چنین نگرشی در سند زیر که نامه ای توصیه وار از سوی یک رجل مذهبی سنی مقیم عراق به حکومت عثمانی است آمده است : «در میان سنی ها به دلیل وجود امام المسلمین میتوانند بواسطه ی مأمورین دولت علیه این اتحاد را عملی سازند اما در نزد امامیه چون شاه ایران حائز هیچ مزیت دینی و مذهبی نمیباشد تشبثات سیاسی او به نتیجه ای در این زمینه نخواهد انجامید."