چکیده:
هدف: هدف پژوهش حاضر، مقایسه و ارزیابی دانشنامۀ جهان اسلام «دجا» و دایرهالمعارف اسلام «دما» در روند دانشنامهنویسی و تحلیل محتوای ارزیابانه آن دو است. روش: این پژوهش به صورت تحلیل محتوا و پیمایش تطبیقی انجام شده است. جامعۀ آماری 115 نفر اعضای هیئت علمی بنیاد دایرهالمعارف اسلامی و مدخلهای این دو کتاب هستند. ابزار گردآوری اطلاعات در بخش پیمایش تطبیقی پرسشنامه و در بخش تحلیل محتوا، فیشبرداری و نرمافزار دریچه است. اطلاعات با استفاده از نرمافزار آماری SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافتهها: در هر دو دانشنامه موضوع جغرافیا، تاریخ و زبان و ادبیات به ترتیب بیشترین میزان مدخلها را به خود اختصاص دادهاند. بر اساس آزمون های T ، در اکثر زمینهها رعایت شاخصها در حد قابل قبول است. میزان رعایت همۀ شاخصها در هر دو اثر در حد زیاد و یا بسیار زیاد است و فقط شاخص «مؤلف» در «دجا» در حد متوسط و یا حتی کمرعایت شده است. درصد تحقق شاخصهای «استناد» و «ویرایش» در «دجا» بالاتر از «دما» است. اما درصد تحقق شاخصهای «مدخل»، «مؤلف»، «نشر» و «تألیف و ترجمه» در«دما» بالاتر از «دجا» بوده است. اصالت/ ارزش: جنبههای گوناگون تولید دانشنامههای هم موضوع به ندرت مورد نقد و بررسی قرار گرفتهاند. این مسئله سبب شده برخی نقاط افتراق و تشابه آنها از نظر مخاطبان پوشیده بماند. نتایج حاصل از این پژوهش میتواند برخی وجه تمایز و تشابه آنها را برای مراجعان و سازمانهای ذیربط عیان کند.
خلاصه ماشینی:
مؤلفان و ویراستاران «دجا» از اهـداف ، روش و رویکـرد دانشـنامۀخـود آگاهنـدو براسـاس پژوهشی که نشان می دهدکتاب دایـره المعـارف اسـلام پربسـامدترین منبـع در اسـتنادات مقـالات «دجا»بوده است (طباطبایی ،١٣٨٤)،لذاضروری است با نظرخواهی از آنهـا دربـاره شـاخص هـای دانشنامه نویسی و تحلیل محتوای مدخل های این دو اثر مرجع ،برخی از نقاط افتـراق وتشـابه آنهـا هویدا شود که این امر می تواند توجیه مناسبی برای تولیـد «دجـا»ودانشـنامه هـای تخصصـی هـم موضوع بوده و راهنمایی برای مخاطبان آنهاباشد.
در قسـمت تحلیـل محتوا، از فیش برداریو نرم افزار دریچه استفاده شده است ودربخـش پیمـایش تطبیقـی، توسـط پرسشنامه محقق ساخته ، نظر اعضای هیئت علمی بنیاد دایره المعارف اسلامی دربـارة شـاخص هـاو مراحل دانشنامه نویسی شامل مدخل ،مؤلف ، تألیف و ترجمه ، استناد، ویـرایش و نشـر،گـردآوری شد.
) طبق جدول ٣،با توجه به این که مقدار tمحاسبه شده هم برای «دجـا» و هـم بـرای «دمـا» در بعد شاخص مدخل معنی دار است و با توجه به ایـن کـه مقـدار t در هـر دو دانشـنامه مثبـت اسـت بنابراین میتوان گفت به طور معنـی داری شـاخص مـدخل در هـر دو دانشـنامه در حـد زیـادو یـا بسیار زیاد است .
قطبی (١٣٧٦) در پایان نامۀخود با استفاده از روش تحلیل استنادی بـه بررسـی وضعیت استفاده از منابع در مقالات دایـره المعـارف هـای هـم موضـوع دانشـنامه ایـران و اسـلام و دایره المعارف بزرگ اسلامی پرداخته است .
نتـایج نزدیـک در تحقق شاخص های دانشنامه نگاری در «دجا» و«دما» بـه عنـوان دو دانشـنامۀتخصصـی بـا موضـوع اسلام ، مبین این ادعا است .