چکیده:
آرامش، یکی از مفاهیم کلیدی در زندگی بشر است. قرآن کریم، در آیه 28 رعد ذکر خدا را به عنوان علت انحصاری آرامش دلها معرفی میکند، اما در آیاتی دیگر ذکر خدا ، عامل وجل و ترس از خداوند متعال معرفی شده است؛ مانند آیات «الّذین اذا ذکر اللّه و جلت قلوبهم» و «تقشعرّ منه جلود الّذین یخشون ر بّهم». در نگاه نخست، این آیات، ناسازگار به نظر میرسند. برای جمع میان این آیات و رفع تعارض، راهکارهای گوناگونی توسط مفسران ارائه شده است. مقاله حاضر در سایه بررسی مفاهیم قرآنی ناظر بر آرامش؛ یعنی سکینت، اطمینان قلبی و امنه، به ارائه راهکاری جدید در این زمینه پرداخته است. نتیجه اینکه هر کدام از این مفاهیم، بار معنایی خاص خود را دارند. سکینت و اطمینان قلبی، به معنای آرامش روحی بوده و با آرامش متعارف (آرامش روانی) تفاوت دارد. با توجه به این نکته مهم، ناسازگاری اولیه آیات، از میان برداشته میشود
خلاصه ماشینی:
قرآن کریم، در آیه 28 رعد ذکر خدا را به عنوان علت انحصاری آرامش دلها معرفی میکند، اما در آیاتی دیگر ذکر خدا ، عامل وجل و ترس از خداوند متعال معرفی شده است؛ مانند آیات «الذین إذا ذکر الله و جلت قلوبهم» و «تقشعر منه جلود الذین یخشون ر بهم».
آیا مفاهیم ناظر به آرامش، همه از یک نوع آرامش حکایت میکنند یا اینکه با همدیگر تفاوت دارند؟ در جواب سؤال نخست، از موارد گوناگونی مانند توحید، قرآن کریم، امر الهی، وعده الهی، طاعت خداوند، فضل و انعام خداوند، بهعنوان مصادیق ذکر آرامبخش یاد شده است.
نگارنده بر این باور است که فهم دقیق «رابطه ذکر خدا با آرامش» کلید حل تعارض مورد اشاره در سؤال سوم است که خود در گرو تحلیل دقیق واژههای قرآنی ناظر به آرامش؛ یعنی سکینت، اطمینان قلبی و أمنه است که در ادامه مورد بحث قرار خواهد گرفت.
(فتح / 4) آیه شریفه از ایمانی جدید خبر میدهد که در اثر سکینت، برای انسان مؤمن حاصل میشود که در چگونگی این افزایش، دو احتمال به نظر میرسد: احتمال اول: خود سکینت، از سنخ ایمان است کما اینکه در برخی از روایات از آن بهعنوان ایمان یاد شده است.
در یک جمله ذکر خدا انسان را بهسوی اطمینان و سکینت میکشاند و این دو با آرامش روانی (أمنه) تفاوت دارند.
آرامش روانی (أمنه)، تنها در صورتی که حق، صادق و سازنده باشد، بر سکینت و اطمینان قلبی منطبق میشود و تنها در سایة ذکر خدا قابل حصول است.