چکیده:
مقاله پیش رو، به تنقیح شرایط حجیت «سیرٔه متشرعه » و جایگـاه آن در میـان ادلـه اسـتنباط امامیـه میپردازد و در آن کوشش شده است با جمع آوری و انضباط بخشیدن به مباحث پراکندٔه مرتبط ، کاستی جستارهای انجامگرفته در منابع اصولی پیشین از میان برداشته شـود. محـور نخسـت بحـث ، بـه تبیـین شرایط حجیت «سیرٔه متشرعه » در پرتو اتخاذ رویکردی مقایسه ای، اختصاص مییابد. در این جا نسـبت «سیرٔه متشرعه » با «سیرٔه عقلا» به لحاظ دلالی سنجیده میشود. محور دوم بحث ، عهدهدار تبیین جایگاه «سیرٔه متشرعه » در میان سایر ادله است . نویسندگان در این جا، ضمن بحث از رابطه «سیرٔه متشـرعه » بـا تاسیسات مشابهی چون «سنت »، «اجماع» و «ارتکاز»، موقعیت دلالی آن را مورد بررسی قرار مـیدهنـد. اشتراط موضع موافق شارع در حجیت «سیرٔه متشرعه » و تحلیل آن ذیل سنت قولی و فعلی، تقدم دلالی «سیرٔه متشرعه » بر «اجماع»، تحلیل عینی «ارتکاز متشرعه » بر پایه «سیرٔه متشرعه » و برتری آن به لحـاظ حجیت ، از جمله دستاوردهای این پژوهش است .
The present paper aims to refine the conditions of authority of ‘religionist conduct’ and its position among Imamī evidences of inference. The study seeks to eliminate the shortcomings existing in former principle sources through collecting and disciplining relevant fragmented discussions. The first discussion explains the conditions of authority of religionist conduct based on a comparative approach. Here، the relationship between ‘religionist conduct’ and ‘rationalist conduct’ is measured in terms of their
reasoning. The second discussion، however، tends to establish the position of ‘religionist conduct’ among other types of reasoning. Here، the authors discuss the relationship between ‘religionist conduct’ and similar established threads such as ‘tradition’، ‘consensus’ and ‘subjective speculation’ (irtikāz)، and examine its reasoning position. Among the achievements of this research the following can be listed: the stipulation of the legislator’s agreeing position in terms of the authority of ‘religionist conduct’ and its consideration under narrative and practical tradition (of the Infallibles)، the reasoning priority of ‘religionist conduct’ as compared with ‘consensus’، the objective analysis of ‘religionist subjective speculation’ based on ‘religionist conduct’ and its superiority in terms of authority.
خلاصه ماشینی:
با این توضیح که چنانچه در مقام بیان وجه تمایز، آن دسته از سیرههـای عقلایـی منظور گردد که خاستگاهی کاملا عقلانی و فطری دارند، نمیتوان وجه تمایز را صرفا در میدان اشترط موافقت شارع ـ به طریق عدم ثبوت ردع ـ و فحص از رادع در ناحیۀ سیرههای عقلائیه دنبال نمود؛ بلکه تفاوت دیگر، در میدان شرط معاصرت، آشکار میگردد؛ بـا ایـن توضـیح کـه میتوان با استفادٔە از قانون ملازمۀ حکم عقل و شرع، قائل به شرط نبودن معاصرت در حجیت سیرههای عقلائیه شد و این در حالی است که در سیرههای متشرعه ، احراز معاصرت «سیره» بـا عصر معصوم شرط است ؛ زیرا ممکن است «سیره»، انگیختۀ از عادات باطلی باشد کـه در میـان جوامع اسلامی نیز ریشه دوانده است ؛ به گونه ای که مخالفت بـا آن قبـیح و رعایـت آن حسـن مینماید.
اما نسبت به قسم سوم ـ که وجه تمایز «سیرٔە متشرعه » از «سیرٔە عقلا» در قیاس همین قسم با دو قسم پیشین روشن میشود ـ کافی است ثابت شود، طبیعت عقلایی در صورت عـدم ردع و رهایی از قیود خارجی، اقتضای چنین عملی را دارد؛ هرچنـد کـه عمـل اصـحاب و عقـلای معاصر آنان بر طبق مقتضای این طبیعت ، ثابت نگردد و اما در حجیت چنین سیرهای، عدم ردع باید ثابت شود؛ زیرا انعقاد «سیرٔە عقلائیه » ـ بر خـلاف «سـیرٔە متشـرعه » در دو قسـم اخیـر ـ معلول و زاییدٔە بیان شرعی نیست ، بلکه زاییدٔە قضیه ای است عقلایی که شـرعا احتمـال ردع از آن محتمل است (همان، ٢٤٧).