چکیده:
این پژوهش با طرح این پرسش که «نظارت عمومی در الگوی مردمسالاری دینی دارای چه ابعاد، مؤلفهها و نماگرهایی است؟» در پی تبیین این امر است که در مردمسالاری دینی، افراد جامعه نسبت به جامعة خویش مسئولیت داشته و دارای وظایف و حقوقیاند که لازم است آنها را انجام دهند، و مؤلفههایی همچون «امر به معروف» و «نهی از منکر» یا تأسیس نهادهایی همچون «حسبه» و نهادهای مردمی، روند نظارت بر جریانات اجتماعی و بهویژه نظارت بر قدرت را پی میگیرند. نظام سیاسی متشکل از چهار مؤلفة ایده (بعد ماهوی و ارزشی)، رهبری، ساختار، و مردم (شهروندان) است، و نماگرهای نظارت با توجه به آنها سامان مییابد. در بعد ماهوی، ایدة «مشروعیت ولایت فقیه» در عصر غیبت، مبنای نظری نظارت در حاکمیت دینی است و دیگر نماگرهای نظارت در ساحت ساختار و رفتار مردم با استناد به آموزة «مشروعیت» مدلل میشود. در مؤلفة رهبری، ضرورت توجه به مقولة «مقبولیت» در حاکمیت دینی و این امر که کارامدی با مسئله مقبولیت رقم میخورد، و در ظرف ساختاری، برنامهریزی و مدیریتی نظام اسلامی باید تحققبخش و بسترساز نظارت عامه باشد، و در حوزة نظارت در ساحت رفتار مردم نیز میتوان به دو مؤلفة حوزه شناخت (بینش) و عملکرد اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
"هدف اصلی این پژوهش تبیین مؤلفهها و نماگرهای اساسی شاخص نظارت عمومی در مردمسالاری دینی بوده و ضروری است پرسشهای ذیل با توجه به مؤلفههایی که ذکر شد بررسی شوند: ـ آموزة حاکمیتی و مشروعیت در اندیشة اسلامی، چه تبیینی برای نطارت عمومی ارائه تعریف میکند؟ و آیا در این آموزه، نطارت عمومی تجویز شده است؟ مؤلفهها و نماگرهای این امر کدامهایند؟ ـ رهبری در نظام سیاسی اسلام، بهعنوان اسوه و الگو، تا چه میزان نسبت به نطارت عمومی اهتمام دارد؟ مؤلفهها و نماگرهایی که گویای الگودهی رهبری از نظر شخصیت حقوقی و در مقام عمل، از نظر شخصیت حقیقی نسبت به امر نطارت عمومی است، کدامهاست؟ ـ ظرفیت ساختار نظام سیاسی اسلام در امر نطارت عمومی شهروندان تا چه میزان است، و در قیاس با دیگر ساختارهای نظامهای سیاسی، بهویژه لیبرالـ دموکراسی، از چه امتیازهایی برخوردار است؟ مؤلفهها و نماگرهای این امر کدام است؟ ـ مؤلفهها و نماگرهای نطارت عمومی مردم در ساحت بینش، منش و کنش(عمل و رفتار) کدامها است؟ بر اساس چارچوب نظری مزبور، این پژوهش به چهار محور اصلی تقسیم میشود که عبارت است از: ایدة مشروعیت و مسئلة نظارت؛ رهبری؛ ساختار؛ مردم (رفتار در سه ساحت بینش، کنش، و منش) جدول شماره (1).
به عبارت دیگر، با توجه به اینکه قدرت و امکانات بسیار حاکمان به آنان اجازة دخالت در امور گستردهای داده و بستر فساد و سوء استفاده را هموار میسازد و زمینة گستردهتری برای فساد آنان فراهم میآورد، ازاینرو، در اندیشة سیاسی مادی، نظارت بر عملکرد افراد پس از انتخاب در جهت کنترل و مهار قدرتی است که از سوی مردم به آنان تفویض شده است."