چکیده:
از نیم قرن گذشته تاکنون ، آبهای زیرزمینی به یک منبع حیاتی برای تأمین نیازهای آبی بدل شده است . باتوجه به افزایش تقاضا و رقابت بر سر برداشت از آبهای مشترک، حکمرانی و مدیریت این منابع از یک مسأ محلی به یک چالش ملی و بین المللی تغییر پیدا کرده است . پژوهش حاضر با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی، چالش های حکمرانی بهره برداری از این منابع مشترک شناسایی و به طور خاص ، این چالش ها در آبخوان های مشترک ایران بررسی میگردد. در نهایت مشکلات پیش روی ایران در بهره برداری از آبخوان های مشترک تبیین شده و راهکارهای لازم برای مدیریت بهتر بهره برداری از آنها پیشنهاد میگردد. نتایج نشان میدهد که ایران با وجود ١١ آبخوان مرزی در شمال غرب و شمال شرق و بحرانی بودن وضعیت ٧٨ درصد منابع آب زیرزمینی خود و همچنین تحرکات منطقه ای کشورهای همسایه ، نیازمند اتخاذ رویکردی همکارانه مبتنی بر امنیت انسانی در زمینه آبهای زیرزمینی مشترک است .
خلاصه ماشینی:
"(2001: 9 جدول شماره ١: روند تکامل و تدوین قوانین بین المللی مربط با آب زیرزمینی [به تصویر مراجعه شود] اهمیت مسأله بهره برداری از آبهای بین المللی مشترک در ایران موضوع مهارآب های مرزی و مشترک از مهم ترین مسائل کشور ایران اسـت کـه در بنـدهای ٥ سیاست کلی نظام در بخش آب ،٤٠ سیاست کلی برنامه چهارم توسعه و ٢٦ سیاست کلی برنامه توسعه به صراحت به ایـن موضـوع اشـاره شـده اسـت ( :٢٠١٤ ,Rostamabadi and Jalali ٢٣٣).
اگرچه بسیاری از توافقـات ، کنوانسـیون هـا و قـوانینی کـه بـرای سازمان دهی آبهای سطحی مشترک توسـعه داده شـده انـد، مـیتواننـد بـا کمـی تغییـر بـر روی آبخوان های مرزی نیز اعمال شوند، اما تفاوت های مهمی بین این دو مورد (آبهـای زیرزمینـی و سطحی) باقی میماند که در حکمرانی آبهای مرزی، نقش حیاتی دارند ( Brooks and Linton .
در مقاله حاضر پس از بررسی چالش های مختلف حقوقی، حکمرانی، کمی و کیفی و بهـره برداری در مسیر مدیریت آبهای زیرزمینی مشترک بین المللی، از این منظر بـه تحلیـل وضـعیت کشور ایران نسبت به همسایگان شمال شرقی و شمال غربی پرداخته شد.
باتوجه به مطالب ارائه شـده در ایـن بخـش مـیتـوان راهبردهـای زیـر را بـرای حـل بحـران بهره برداری از آبخوان های مشترک کشورایران و همسایگان شرقی و غربی آن ، درنظر گرفت : - بحران حاضر تنها از طریق ایجاد سـاختارهای مـدیریتی مناسـب در بهـره بـرداری مشـترک و حکمرانی آبهای زیرزمینی و اعمال برنامه ریزیهای کلان و واقع بینانـه و مبتنـی بـر تعـاملات بین المللی و با استفاده از تمامی امکانات و ظرفیت ها، تبدیل به فرصـت شـده و قابـل کنتـرل خواهد بود."