چکیده:
طی دهه های اخیر، تغییرات بسیاری در کتب درسی صورت گرفته است. تحقیق حاضر با تمرکز بر سه دوره تغییرات کتاب فارسی ابتدایی، به بررسی تحولات فرهنگ جنسیتی می پردازد. برای این منظور، محتوای آشکار و پنهان کتاب فارسی در سه سال تحصیلی 1357، 1362 و 1382 با رویکردی استقرایی و به روش تحلیل محتوای کیفی مورد مطالعه قرار گرفت. مقولات مرتبط با سئوالات این تحقیق با سه تکنیک کد گذاری باز، محوری و گزینشی استخراج شد. کدهای مربوطه نیز با بکارگیری تکنیک کمی، شمارش شدند. یافته ها نشان دهنده جنسیتی شدن فضا، نقش ها، تفریحات و ابراز احساسات در هر سه دوره می باشند. همچنین جامعه پذیری نقش های جنسیتی توسط والدین در دو دوره ی نخست و جنسیتی شدن استقلال کودک تنها در دوره آخر دیده می شوند. بررسی ها نشان می دهد در سه دوره مورد بررسی، هویتی جنسیتی شده منعکس شده است که البته در دوره آخر این موضوع کم رنگ تر شده است؛ به عبارت دیگر در برخی مواردی تفاوت بین دو جنس به میزان اندکی کمتر شده است.
خلاصه ماشینی:
همچنین به نقل از صادقی جعفری (١٣٨٧) نتیجه پژوهش های انجام شده از سوی یونسکو در سال ١٩٨١، نشان داد که کلیشه های تبعیض آمیز جنسیتی، در کتابهای کودکان همه کشورهای مورد مطالعه وجود دارد و البته عمده آنها به ضرر زنان است .
مجتهدی (١٣٨١) نیز در تحقیق خود نشان میدهد که محتوای کتابها به لحاظ کلمات، جملات، عبارات و متون به کار برده شده، نتوانسته نگرشها و باورهای جنسیتی گوناگون مثبت را تقریبا به طور مساوی بین دانش آموزان توزیع کند؛ به این صورت که جایگاه دختران در کتابهای درسی ابتدایی، به جای ایجاد "حس بودن"، "حس نبودن " را ایجاد میکند.
در تحقیق دیگری، شیخاوندی (١٣٨٥) به این نتیجه دست یافته که در کتاب تعلیمات اجتماعی سال اول راهنمایی، تا حدی آگاهانه ، تعادلی در تکوین هویت جنسیتی دختر و پسر برقرار شده است .
یافته های تحقیق پس از انجام سه مرحله کد گذاری باز، محوری و گزینشی (انتخابی) مورد نظر اشترواس و کوربین (١٣٩٠) بر روی کتابهای فارسی اول دبستان در سه سال تحصیلی ١٣٥٧، ١٣٦٢ و ١٣٨٢، تعدادی مقوله استخراج شد که در زیر، آنها را به تفکیک بیان میکنیم .
٣- جنسیتی شدن نقش ها در دسته ای از عبارات و تصاویر، نقش های متفاوتی برای زنان و مردان در نظر گرفته شده است ؛ به طوری که در مورد زنان، شاهد غلبه نقش مادری بر سایر نقش ها هستیم .
بنابر یافته های تحقیق حاضر، در سال ١٣٨٢، این جنسیتی شدن تفریحات، با شدت بیشتری مشاهده میشود؛ چرا که فعالیت ها تفریحی برای زنان، بسیار کمتر شده است .