چکیده:
این مقاله باهدف جلب توجه مسولین کشوری و استانی و همچنین ساکنین استان کهگیلویه و بویراحمد بویژه طرفداران محیط زیست نسبت به خطری که گیاهان خودروی منطقه را مورد تهدید قرار میدهد تهیه گردیده است . ابزار تحقیق مشاهده و مصاحبه و منابع مکتوب بوده است. ادامه زندگی مردم کوچ رو وابسته به تولیدات دامی و گیاهان خودرو بوده است . به همین جهت تقویم مربوط به سکونت خود را طوری تنظیم می کرده اند که در فصول سال به میوه و دانه ی گیاهان خودرو در ییلاق و قشلاق دسترسی داشته باشند . همچنین در مورد استفاده از جانوران حلال گوشت وحشی که همزمان با آنها به سردسیر و گرمسیر مهاجرت می کردند بتوانند استفاده کنند . چون مردم کوچ رو هر روز برای همان روز غذا تهیه می کردند هیچگاه بیش از نیاز خود به گیاهان خودرو و جانوران حلال گوشت آسیب زیادی نمی رساندند و آنهارا جزو اموال مشترک طایفه می دانستنذ . گرچه گیاهان خودروی منطقه ی سردسیری و گرمسیری متفاوت هستند ، اما بغضی از آنها هم در سردسیر و هم در گرمسیر می رویند . مانند بلوط که در حدود80 درصد پوشش جنگلی استان کهگیلویه و بویر احمد را تشکیل می دهد و تا چند سال پیشتر به جای دانه ی غلات از میوه ی این درخت به جای نان استفاده می کردند . تا 50 سال پیشتر در اثر نبود راههای ماشین رو و به سبب اینکه مراتع و جنگل ها جزو اموال مشترک طایفه به شمار می رفت ، افراد هر طایفه خود را در حفظ آن متعهد می دانستند ، اما در سال های اخیر به سبب بهره برداری بی رویه از گیاهان و شخم مراتع اعم از مسطح و شیب دار بسیاری از گیاهان با ارزش در معرض نابودی قرار گرفته انذ. به علاوه در اثر فقر مردم و آزمندی سودجویان ، بهره برداری از گیاهان خود رو حالت تجاری پیدا کرده است . به عنوان مثال بسیاری از نقاطی که محل رویش انبوه کنگر بوده است به سبب بهره برداری بی رویه فاقد کنگر می باشد . این روند رو به افزایش باعث گردیده که در آینده ای نه چندان دور بسیاری از گیاهان خود روی خوراکی از بین بروند . وجود این خطر هشداری است برای همه ی مسولین کشوری و استانی و مردم بومی و علاقهمندان به محیط زیست .
خلاصه ماشینی:
این گیاه مخصوص نقاط گرمسیری کهگیلویه و بویراحمد است و در" باشت " فراوان میروید و اهالی آن را برای خوش طعم کردن پلو مصرف مینمایند، عطر بسیار مطبوعی دارد.
(تصویر ٥) / تصویر ٥ – برگ درخت بلوط نام محلی: بایم (yomba)، نام فارسی: بادام کوهی، نام علمی: (Amygdalus scoparia) برای استفاده از میوة تلخ این گیاه ابتدا مغز آن را از هسته جدا میکنند و مغز را دو بار در آب جوش میپزند تا مزه تلخ آن خارج شده و شیرین گردد، سپس به آن زردچوبه میزنند و آن را به تنهایی و یا با دانۀ برشته گندم و کشمش مخلوط کرده و به عنوان آجیل مصرف میکنند.
(تصویر ٧) / تصویر ٧ – شکوفۀ درخت بنه نام محلی: باده (dahba) این گیاه که محل رویش آن کوه " دنا" اسـت ، گیـاهی معطـر و از خـانواده " سـگ شیر" است که میتوان از آن عطر گرفت و مردم محلـی پـودر آن را روی دوغ ریختـه و مصرف مینمایند.
(تصویر ١١) / تصویر ١١ – پونه نام محلی: پیاز کهی (kehi ̄zepiya)، نام فارسی: پیاز کوهی، نـام علمـی: ( Allium (scorodopasum این گیاه که در سردسیر کهگیلویه و بویراحمد میروید، در کوه " دنا" و" تنگ تامرادی" فراوان است .
مردم منطقه ساقه و برگ این گیاه را خشک کرده و به صورت پودر در میآورند و آن را روی دوغ یا ماست میپاشند و به مصرف میرسانند (غفاری، ١٣٥٥: ٤١).
(تصاویر ٢٩ و ٣٠) نام محلی: کارده (rdahka) این گیاه در کوه های سردسیر و گرمسیر کهگیلویه و در اطراف شهر یاسوج میروید و دارای برگ های پهن و ضخیم است .