چکیده:
هدف پژوهش: این پژوهش بر آن است تا با بررسی متون تألیفی و فعالیتهای علمی نجمالملک در زمینة جغرافیا، به روشن شدن دورة مهمی از تحولات کشور، یعنی دورة گذار دانش جغرافیای سنتی به دورة نوین بپردازد و نقش او را در این انتقال مورد ارزیابی تاریخی قرار دهد. روش/رویکرد پژوهش: روش تحقیق این پژوهش، توصیفی- تحلیلی و به شیوة اسنادی و کتابخانهای است و در ادامه، اطلاعات گردآوری شده، سازماندهی و تجزیه و تحلیل شدهاست. یافتهها و نتیجهگیری: همزمان با تأسیس دارالفنون، آموزش علوم نظامی، نقشهنگاری و جغرافیای مدرن در ایران آغاز شد و پس از هفت سال، نخستین گروه از محصلان دارالفنون، فارغالتحصیل شدند. نجمالملک یکی از این دانشآموختگان بود که بهمدت چهار دهه، بهعنوان نخستین معلم ایرانی علوم ریاضی و جغرافیای جدید در کنار سایر معلمان فرنگی به تدریس و نگارش کتابهای درسی در دارالفنون پرداخت. علاوهبر تدریس، نجمالملک، بانی خدمات علمی بسیاری بود. نخستین سرشماری علمی، ساخت کرة جغرافیایی جواهرنشان، تدوین نخستین اطلس جغرافیایی و ترسیم نقشة دارالخلافه، بخشی از دستاوردهای علمی او در شاخههای مختلف جغرافیای انسانی و جمعیت، طبیعی، و سیاسی بهشمار میآید که نقش مهمی در شکلگیری و گسترش جغرافیای جدید در ایران داشته است. هدف پژوهش : این پژوهش بر آن است تا با بررسی متون تألیفی و فعالیت های علمی نجم الملک در زمینۀ جغرافیا، به روشن شدن دورٔە مهمی از تحولات کشور، یعنی دورٔە گذار دانش جغرافیای سنتی به دورٔە نوین بپردازد و نقش او را در این انتقال مورد ارزیابی تاریخیقراردهد. روش .رویکرد پژوهش : روش تحقیق این پژوهش ، توصیفی- تحلیلی و به شیؤە اسنادی و کتابخانه ای است و در ادامه ، اطلاعات گردآوریشده ،سازماندهیوتجزیه وتحلیل شده است . یافته هاونتیجه گیری:همزمان باتأسیس دارالفنون ،آموزش علوم نظامی، نقشه نگاری و جغرافیای مدرن در ایران آغاز شد و پس از هفت سال ، نخستین گروه از محصلان دارالفنون ، فارغ التحصیل شدند. نجم الملک یکی از این دانش آموختگان بود که به مدت چهار دهه ، به عنوان نخستین معلم ایرانی علوم ریاضی و جغرافیای جدید در کنار سایر معلمن فرنگی به تدریس و نگارش کتاب های درسی در دارالفنون پرداخت . علاوه بر تدریس ، نجم الملک ، بانی خدمات علمی بسیاری بود. نخستین سشمری علمی، ساخت کرٔە جغرافیاییجواهرنشان ،تدوین نخستین اطلس جغرافیاییوترسیم نقشۀ دارالخلافه ، بخشی از دستاوردهای علمی او در شاخه های مختلف جغرافیای انسانی و جمعیت ، طبیعی، و سیاسی به شمر میآیدکه نقش مهمیدرشکل گیریوگسترش جغرافیایجدیددر ایران داشته است .
خلاصه ماشینی:
"از آنجمله کتاب جغرافیا است که آن را بر دو جزء قسمت نمودم ، جزء اول را در دو باب و به طریق اجمال بیان نمودم به طوریکه هر یک از متعلمین مدرسه مبارکه ، آن را نزد دانایی بیاموزد و چون فارغ گشت ، مناسب است که به این اجمال قناعت نکند و چنین علم مفید و شریفی را به حالت نقصان باقی نگذارد لهذا در این کتاب ثانی ، شرح احوال ممالک را به طریق تفصیل بیان می کنم »(نجم الدوله ،١٣٠١،ج ٢،ص ٢٩٠) کتاب ، شامل شرح اوضاع جغرافیایی کشورهای مختلف ازجمله انگلستان ، ایرلند، فرانسه ، روسیه ، مجارستان ، اسپانیا، پرتغال ، عثمانی ، و سایر کشورها می باشد که در هر مورد، حدود و وسعت ، سرحدات ، تقسیمات سیاسی ، شرح ایالات و شهرهای مهم و مختصری از جمعیت ، آب و هوا، محصولات کشاورزی ، نوع حکومت و مذهب ، و جغرافیای تاریخی آنها شرح داده شده است .
فعالیت هایعلمینجم الملک از دستاوردهای علمی نجم الملک ، می توان به ترسیم نقشه های جغرافیایی به سبک مدرن اروپایی اشاره نمود، از جمله اطلس جغرافیای عهد جدید که در آن نقشۀ کشورهای مختلف جهان و نقشۀ عالم چاپ شده است (نجم الدوله ،١٣٠٢ق ،ص ٤)، و نیز نقشۀ راه های مختلف ایران (جلالی ،١٣٨٣،ص ٩)یا نقشۀ تفصیلی تهران که در ١٣٠٩ق ."