چکیده:
"تحول نحوی روی نمی¬دهد مگر این¬که بتوان نشان داد علتی داشته¬است"(لانگوباردی:2001، 278). تحول زبانی مرتبط با واژه¬بست¬های ضمیری زبان فارسی که به لحاظ تاریخی در جایگاه دوم جمله ظاهر می¬شده¬اند در سه حوزه رخ داده¬، در نتیجه، این زبان به سه الگوی ساختاری-رده¬شناختی زیر دست¬ یافته¬است: الف) حرف¬اضافه+واژه¬بست در حالت متممی ب) اسمی+واژه¬بست در حالت اضافی و ج) مجاورت فعل متعدی صرفا در حالت مفعول مستقیم. این بررسی در چارچوب باورهای مطرح در دستور زایشی چامسکی و با هدف کشف علل تحول نظام واژه¬بستی ضمیری فارسی و در نهایت دستیابی این زبان به سه الگوی فوق صورت می¬گیرد؛ بررسی درزمانی نشان می¬دهد که چند عامل به صورت متوالی، و نه موازی، در تحول این نظام دخالت داشته-اند: اولا، برخی از تحولات ساختواژی تاریخی و تلاش گویشوران در جهت رفع ابهام ناشی از این تحولات، زمینه¬ساز اصلی تغییرات ساختاری دیگر شده¬است؛ ثانیا، پس از زمینه¬سازی¬های خاص ساختواژی، الگوهای الف و ب به قیاس از الگوهای زبانی از پیش موجود و تعمیم آنها تثبیت شده¬است؛ الگوی ج نیز در نتیجه¬ی بازتحلیل مکرر جایگاه واژه¬بست در جمله پدید آمده¬است؛ این الگو می¬تواند گویای مقطعی از روند دستوری-شدن این عناصر باشد که تحولات ساختواژی و فرایند بازتحلیل در برهه¬ای از تاریخ این زبان به آن سرعت بخشیده¬است. در پایان، تماس با زبان عربی نیز به عنوان عامل تسریع کننده¬ی کاربرد الگوهای سه¬گانه¬ی فوق در زبان معیار شناخته شد.
خلاصه ماشینی:
"نظام واژهبستی فارسی میانه شرسط ش خضفسقهغت قغنوب ت سسرنغشل نل ض خس سی فه فرسموشض سخرنب شلاب خغط غنه هغت صرفض نشغنشر نغلق نه وت فغوسض فغسل غبج نو فغوسض مطغنه فغقض مغنلاب سسقح فه سون نط شرج خضفسقهغت ضمطرت فغوسض مطغنه سی نظغا ت سحبفسل ض مغط شغب نت ا سی نوگ سلمص نت ا قفعطق مضسننلا (مزط نغنضج »«٢٥؛ ٢٣٥).
فررط نلا فغیقه لطل مغط شغب ت سحبفسق فه همطن منوسئ سنسمۀه مۀضط غفۀلا ت همشۀغا فۀغ ققلطۀل قۀلاوط ن ض نقش هغت نه وت سط ن عنغصر ت فطغب رب فغ نرت ی سضغفه ج فغوسض معغصر فه سلشۀوت سۀغهل غوت ٥١- ف نسق مضط غفلاح فنغفرسط ن ج سنل قغئ سی نظغا ت سحبفسل ض مغط شۀغب نت ا فۀغ نۀویص عملسۀرنت فۀه ت سعق CP فه نظغا ت سحبفسل ض فعلض سه سسنوب مضفطنطم ج فه سط ن منوسئ شسل شرفل ه سسق سه ذنۀلا نسل مل وسلض نو سونسض فغ شنطلاب ت نوط غفق نسنبهغت یفغنض سغنب ت سوقغب (سرنههۀغت یفۀغنض) مغط شغب ت سحبفسق وس نو ممله مسروست فغیقه لطل سرنبس نلا.
نسل طغفض سط ن یفغب فه سلشوت تف ة نطز نغشض سی فغیقه لطل مسرو مغط شغب ت سحبفسق نو ممله ت سلفل ه ج خس سی قه وئ سغهقت سحت نط شرج ط عنض قسرت ت نلاهغت مطغفقه فه سفعغئ فغقلا ت نلا ت نلای نظغا نغلقنشغنض سوشل طوج وم نسنب سسق."