چکیده:
زندان و ادبیّات وابسته به آن از دیرباز وجود داشته است. ادبیّات زندان، نالۀ جانهای فرهیختهای است که به دلایل مختلف سیاسی، اجتماعی و اعتقادی به زندان رفته و طعم حبس و اسارت را چشیده و با قدرت بیان ه ثبت لحظههای سخت و اندوهبار خویش پرداختهاند. این ادبیّات به دلیل طبیعت و ماهیّت خاصّ خود از جنبههای مختلف عناصر ادبی چون عنصر مکان، زمان و شخصیّت نیازمند بررسی دقیق است. از طرفی شناخت انواع مکان و رانه و روش حضور آن در ادبیّات زندان و همچنین ارتباط و تاثیر آن بر این نوع ادبیّات نیز ملازم ممارست خاص است. نویسندگان در آثار هنری خود به مکان اهتمام ویژهای داشته و آثار آنان به مکان روی دادن حوادث ارتباطی تنگاتنگ دارد. بزرگ علوی و صنعالله ابراهیم، دو نویسنده در حوزه ادبیّات زندان در ادب فارسی و عربی هستند. پژوهش تطبیقی حاضر در پی آن است که انگیزههای این دو نویسنده در روی آوردن به ادبیّات زندان، نحوه به کارگیری انواع مکان و نیز تاثیر این عنطر را بر ورق پارههای زندان بزرگ علوی و یومیات الواحات صنعالله ابراهیم مورد بررسی قرار دهد. با وجود همانندی بسیار در رویکرد این دو نویسنده به ادبیّات زندان، تفاوتهای قابل ملاحظهای هم بین آن دو وجود دارد و در خصوص به کارگیری انواع مکان، علوی بیشتر از مکان باز و اختیاری امّا ابراهیم از مکان بسته اجباری بهره جسته است. روش پژوهش در این مقاله، تحلیلی و توصیفی و بر اساس مکتب تطبیقی آمریکا است.
خلاصه ماشینی:
"در مورد عنصر مکان ، کتاب ها و مقالات فراوانـی نوشـته شـده کـه از آن میـان میتوان به «جمالیات المک-ان فی الروای-ة العربی-ة » نوشتۀ شاکر النابلسی (بیروت ، ١٩٩٤) اشـاره کـرد کـه نویسـنده در آن به بررسی انواع مکان به صورت جامع و کامل میپردازد و همچنـین در حـوزه ادبیـات زنـدان نیـز پژوهش هایی صورت گرفته که «السجون وأثرها فی الآداب العربیة » نوشته واضح الصمد (لبنـان ، ١٩٩٥) اسـت که زندان را از دوره جاهلی تا عصر اموی مورد تحلیل قرار مـیدهـد؛ امـا بـین بـزرگ علـوی و صـنع الله ابراهیم چه در حوزه ادبیات زندان و یا عنصـر مکـان هـیچ پـژوهش تطبیقـی صـورت نگرفتـه اسـت ، لـذا موضوع بحث با رویکرد تطبیقی خود کاملا نو است .
جدول شماره ٢: اماکن و دلالت های آن در دو داستان یومیات الواحات و ورق پاره های زندان یومیات مکان بسته مکان بسته مکان اسم مکان مکان الواحات اجباری اختیاری باز مکان انتقال دوگانه اسم بازداشتگاه کتابخانه خیابان زندان خیابان زندان مکان القلعة زندان مصر اسکندریة القناطر السبکی صحرای سینا تنهایی و بودن آزادی شادی اوج فشار ارتباط بین محدودیت و دلالت وحشت نسبی زودگذر (روحی) دو دانشگاه آزادی ورق پاره های مکان بسته مکان بسته مکان اسم مکان مکان زندان اجباری اختیاری باز مکان انتقال دوگانه اسم زندان کافه شهر بیمارستان خیابان زندان مکان قصر استریا گیلان فیروزآبادی نادری و خانه اوج شکنجه آسایش و امید و دلتنگی ارتباط بین مرگ دلالت و مصیبت آرامش آرزو و ضعف دو میدان و زندگی نتیجه با توجه به اینکه بزرگ علوی و صنع الله ابراهیم ، تجربه سـخت و تلـخ زنـدان را چشـیده انـد امـا علـوی در ارائـه و انعکاس مکان بسته اجباری زندان و مشکلات موجود در آن در اثر خویش نسبت بـه ابـراهیم از توانـایی بـالاتری برخوردار بوده و توانسته است ، عنصر مکان زندان را بهتر و بیشتر در داستان خود بازتاب دهد."