چکیده:
فرقه معتزله یکی از مهمترین مذاهب کلامی اسلام بود این فرقه در متن پر غوغای تحولات نیمه دوم قرن اول هجری، توسط واصل بن عطا بنیانگذار آن در بصره بوجود آمد و رشد کرد این فرقه نقش مهمی در تحولات علمی، فقهی، سیاسی و کلامی و ... داشته است با توجه به این که در اواخر دوره اموی ظهور کرد چون در این موقع بنی امیه سرگرم خلافت بودند لذا مانع تبلیغاتشان نشدند اما همین که عباسیان روی کار آمدند و سیل آراء و نظرات بیگانگان در عالم اسلامی سرازیر، و شرک و الحاد، کفر و زندقه شایع شد گروهی باید به مقابله با آنها می پرداخت که عقل را حجت دانسته و به روش استدلال عقلی آگاه باشند لذا دستگاه خلافت عباسی برای حفظ موقعیت سیاسی خود چاره را در این منحصر دید که از معتزله حمایت کند زیرا آنها قدرت جدلی بسیار قوی داشتند و برای مخالفان مذهب اسلام حربه ای قوی بودند آنها نیز این رسالت را بر دوش گرفتند و به خوبی از عقاید اسلامی دفاع کرده و شبهات مخالفان را پاسخ دادند و گروه بسیاری را به آیین اسلام رهنمون کردند این نوشتار سعی دارد فرقه معتزله و روابط آن با خلافت عباسی در عهد اول ( 132 ـ 232 هـ ) را مورد بررسی قرار دهد.
خلاصه ماشینی:
"درست است که اولین تشکیلات رسمی معتزله پس از واصل بن عطا ( 80 ـ 131 هـ ) بوجود آمد لیکن قبل از او هم عقایدی که بعدها به عنوان اصول اعتقادی معتزله مطرح شدند وجود داشت و به اشکال مختلفی مطرح می شده و هر چند جمعی از معتزله چنانکه قاعده پیروان هر مذهبی است اصول اعتقادیشان را مأخوذ از پیامبر اکرم9 می دانند اما مسلما این ادعا نمی تواند برای محقق قانع کننده باشد و برخی نیز تاریخ پیدایش معتزله را تا حوادث جنگ جمل پیش برده و این جنگ را مبدأ پیدایش این فرقه کلامی می دانند، اما به دلایلی باید پذیرش این امر نیز با احتیاط فراوان همراه باشد.
مسأله انتخاب امام محور مهمی در پیدایش اختلاف میان جریان های فکری در ان زمان بود و قاضی عبدالجبار بر این امر به ایجاد انشعاب میان مسلمانان پیرامون این مسأله و این که برخی از آنان که اهل سنت و معتزله باشند به تشکیل شورا و برخی دیگر نیز همچون امامیه به وجود نص در انتخاب امام اعتقاد داشتند اشاره می کند.
به همین دلیل عباسیان که در زمان روی کار آمدنشان با سیل آراء و نظریات بیگانگان در عالم اسلامی و همچنین اشاعه شرک و کفر و زندقه مواجه شدند برای حفظ موقعیت سیاسی خود چاره را در این منحصر دیدند که از معتزله حمایت کنند زیرا همان طور که گفته شد آنان برای مخالفین مذهب اسلام حربه ای قوی بودند."