چکیده:
دربار غزنویان برای اداره کشور و تسلّط بر این سرزمین پهناور، دارای تشکیلات منظّم و گستردهای بوده است که از آن جمله میتوان به «دیوان رسالت» اشاره نمود. دیوان رسالت در دستگاه غزنویان عهدهدار مکاتبات حکومتی بوده و متصدّی آن را «صاحب دیوان رسالت» میگفتند. مشهورترین و به نامترین متصدیان دیوان رسالت غزنویان «بونصر مشکان» بود؛ وی در ادب فارسی و تازی هر دو دست داشت و صاحب دیوان رسایل محمود و مسعود غزنوی تا پایان حیات خویش بود. «ابولفضل بیهقی» دست پرورده مکتب اوست که پس از نوزده سال شاگردی او رخصت یافت تا نامههای استاد را بیاض و پاکنویس نماید. او فنّ نامهنگاری را به تمامی و کمال از استاد خود آموخت و به همین سبب نیز در سرتاسر کتابش خواسته یا ناخواسته به بیان و آموزش فنّ نامه و نامهنگاری به مخاطب خود پرداخته و سخن از انواع نامهها همچون: مستوره، منشور، مشافهه و اقسام نامهها به حیث مضمون و محتوی؛ مانند: گشادنامه، عتابنامه، گاه نامه و خصوصیّات نگارشی آنها مثل: آغاز شدن با نام پروردگار، داشتن مخاطبه و طریقه نگهداری و محافظت از آنها میپردازد
خلاصه ماشینی:
و امیر نامه فرمود به وزیر، در این باب و به اسکدار گسیل کرده آمد و جواب رسید پس به دو هفته که صلاح و صواب باشد در آن چه رأی خداوند بیند و سوی استادم به خط خویش مستورهای نبشته بود و سخن سخت گشاده بگفته که واجب نکردی مطلق به گفتن که این کار بزرگ را دست باید کرد و نتوان دانست که چون شود و کار به حکم مشاهدت وی میبایست بست.
امیرمسعود، رضی الله عنه، بدین خبر سخت اندیشمند شد و با خواجه احمد و استادم بونصر خالی کرد و گفت: در این باب چه باید کرد؟ خواجه گفت: زندگانی خداوند دراز باد در دولت و بزرگی تا وارث اعمال باشد، هرچند این خبر حقیقت است، مگر صواب چنان باشد که این خبر را پنهان داشته شود و خطبه هم به نام قادر میکنند، که رسول چنین که نبشتهاند، بر اثر خبر است و باشد که زود در رسد و آنگاه چون وی رسید و بیاسود، پیش خداوند آرندش بسزا، تا نامة تعزیت و تهنیت برساند و بازگردد و دیگر روز خداوند بنشیند و رسم تعزیت به جای آورد سه روز، پس از آن روز آدینه به مسجد آدینه رود تا رسم تهنیت نیز گزارده شود به خطبه کردن بر قائم و نثارها کند».