چکیده:
«قطعه» یکی از قالبهای شعری است که در قرن ششم بسیار مورد توجّه شعرا قرار گرفته و اشعار زیادی در این قالب سروده شده است؛ به گونهای که میتوان گفت قرن ششم اوج رواج قطعهسرایی در شعر فارسی است. قطعات قرن ششم در موضوعات مختلف سروده شده که بر اساس بررسی ما 29 موضوع در این قطعات وجود دارد؛ امّا در این مقاله به دلیل محدودیّت، 8 موضوع را که مورد توجّه بیشتر شاعران قرار گرفته در قطعات 16 نفر از شاعران قرن ششم بررسی کردهایم؛ این موضوعات عبارتند از: مدح، تقاضا، وصف، هجو، شکایت و انتقاد، پندواندرز و حکمت، حسب حال و عشق و تغزّل.از دیدگاه روانشناسی مهمّترین نکته در قطعات قرن ششم، مسالة نیاز شاعران به صله و پاداش ممدوحان است که انگیزة سرودن بسیاری از قطعات در موضوعات مختلف از قبیل مدح، تقاضا، هجو، شکایت و انتقاد، پندواندرز (توصیه به بخشندگی) و ... است.
خلاصه ماشینی:
اکثر شاعران معروف قرن ششم با مهارت در قالب قطعه طبعآزمایی کردهاند؛ ما بر اساس کتاب تاریخ ادبیات در ایران (صفا، 1363) اسامی 25 نفر از شاعران این قرن را که در قالب قطعه شعر سرودهاند استخراج کردیم و از این میان 16 شاعر را که دیوانشان چاپ شده و در دسترس بود مورد مطالعه قرار دادیم که عبارتنداز: مسعود سعد، عثمان مختاری، معزی، سنایی، سیدحسن غزنوی، سوزنی سمرقندی، رشیدوطواط، ادیب صابر، عبدالواسع جبلی، انوری، اثیراخسیکتی، مجیرالدین بیلقانی، جمالالدین اصفهانی، فلکی شروانی، خاقانی و کمالالدین اسماعیل.
ک: یوسفی، 1368: 53) یکی از دورههای ادب فارسی که «تقاضا» در شعر شاعران، زیاد مطرح شده قرن ششم است؛ در این دوره علاوه بر اینکه شاعران در مواردی در کنار مدح، تقاضاهایی از ممدوح دارند قطعاتی را نیز خاص تقاضا سرودهاند که به «قطعة تقاضایی» موسومند و در آنها خواستههای خودشان را از ممدوح بیان کردهاند؛ در این قطعات در اکثر موارد اصول انسانیت ، همت و مردانگی زیر پا گذاشته شده و با خواری و ذلت از ممدوح تقاضای صله و بخشش شده است.
(داد، 1383: 326) شکایت و انتقاد از اصلیترین موتیفهای شعر فارسی در قرن ششم است که در قطعات این قرن نیز انعکاس یافته است؛ به گونهای که در میان 16 شاعر مورد مطالعة ما، غیر از معزی و فلکی بقیة شاعران این دوره در موضوع شکوائیه، قطعه سرودهاند و در آنها نارضایتی خود را از دورة خودشان به علل مختلف ابراز کردهاند.