چکیده:
نظامی شاعری طرفه کار و پیشرو است . ابتکار و خلاقیت شـاعری نظـامی در بسیاری از عرصه های زبانی و ادبی ، شگفت و جریان ساز است . یکی از بدایع نظامی در گسترة تحمیدیه سرایی ، صدر نشانی کلام گرامی «بسم الله الرحمن الرحیم » در آغاز منظومة گران سنگ مخزن الاسرار است . طبعا این ابتکار نظامی نیز مورد توه برخی از مقلدان و شـاعران پـس از وی بوده است . این نوشته ، به طرح نخستین بیت مخزن الاسرار و تـاثیر شـگفت و پردامنـة آن بر شاعران پس از نظامی پرداخته است .
خلاصه ماشینی:
يعني آغاز و شروع منظومه ـ و چه بسا پنج «گنج » (=خمسه ) ـ با «بـسم الله الـرحمن الـرحيم » اسـت و همچنين نظامي در لابه لاي داستان ليلي و مجنون (ص ) نيز به اين نکته توجه داشته : آيـا تـو کجـا و مـا کجـاييم تو زان که اي و ما تو رايـيم ــاييم و نــواي بــي نــوايي «بسم الله » اگر حريف مايي به جز نظامي ، بسياري ديگر از شاعران به «بسم الله » بـه جهـت آغـاز کـاري و در معـاني دعـوت و همراهـي و اصطلاحا «صلازدن » پرداخته اند از نمونه هاي آن : ـ ساقي باقي ما داد صلا «بسم الله »/ هر که راهست سرانجام فنا «بسم الله » (ملامحسن فيض کاشاني ) ـ بسم الله اي روح البقا، بسم الله اي شيرين لقا / بسم الله اي شمس الضحا، بسم الله اي عين اليقين (مولانا) ـ خواري کشيده عشق سزاوار آفرين / بسم الله اي حريف گدا خوي ده نشين (جامي ) ب ) «بسمل » صورت کوتاه شده و مخفف «بسم الله الرحمن الرحيم » است چون در هنگام ذبـح حيـوان «بـسم الله » بر زبان مي آورند مجازا به معني کشته نيز به کار مي رود.
البته اين نوآوري و خلاقيت نظامي در مقلدان پس از وي نيز بسيار تأثير گـذار بـوده است و بسياري از منظومه هايي که به تقليد از مخزن الاسرار پديد آمده اسـت ـ بـالغ بـر ۱۵۰ اثر ـ غالبا داراي اين اسلوب آغازين در شروع منظومـه هـستند و منظومـه سـرايان مقلد و ديگر شاعران صاحب ذوق و نوجو سعي نموده اند به ابتکـار حکـيم گنجـه تأسـي نمايند و منظومه و کلام شاعرانة خويش را با «بسم الله الرحمن الرحيم » آغاز نمايند.