چکیده:
نارین قلعه ها یا کهن دژها به عنوان اولین هسته های زیست - دفاعی ، دارای هویت مستقل و منفردی بودند که به مرور زمان گسترش یافته و با عناصر دیگری چون شارستان و ربض گره خورده و مورد بحث قرار می گیرند. با مطالعه شهرهای دارای کهن دژ نتایج جالب توجهی به دست آمده که طرح کلی واحدی را برای آن ها مطرح می کند که با همان مفهوم به سرزمین های دیگر نیز کشیده شده است . آخرین کاوشهای باستان شناسی نارین قلعه میبد پیشینه سکونت در منطقه را به تاریخ اواخر هزاره چهارم تا اواسط هزاره سوم ق.م می رساند که این یافته ها تا کنون کهن ترین نشانه های استقرار در استان یزد هستند. با یافته شدن سفالهای متعلق به عصر آهن و دوره ماد در قلعه ، استمرار استقرار تا این دوره پیش بینی می شود؛ لذا می توان نارین قلعه را یک دژ مادی به حساب آورد که در دوره ساسانی متحول شده و گسترش یافته است و بار دیگر در دوره آل مظفر با قدرت به حیات خود ادامه داده و با حمله تیمور سقوط کرده و دیگر اهمیت خود را نتوانسته به دست آورد. این شهر با در برگرفتن تمامی عناصری که یک شهر تاریخی را شکل می دهد، یک الگوی زنده از ساخت شهرهای کهن ایران ارائه می نماید که در این میان نارین قلعه به عنوان کهن دژ همچنان بر پهنه این شهر خودنمایی می کند. حتی پس از تخریب هایی که در سال ١٣٤٠هـ.ش و پس از آن صورت گرفت ؛ هنوز هم بیانگر عناصر مختلف یک قلعه تاریخی و هسته اولیه شهر میبد است . در این مقاله به بررسی اجمالی ساختار شهر میبد و شناخت اجزای کالبدی نارین قلعه در راستای معرفی و شناخت یک کهن دژ تاریخی پرداخته خواهد شد. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از طریق حضور در محل ، مشاهده میدانی ، عکس برداری و رولوه بنا به علاوه بررسی منابع کتابخانه ای و مصاحبه گرد آوری شدهاند.
خلاصه ماشینی:
"در حالی که به استناد متون کهن و بازماندههای کالبدی و کاوش های باستانشناسی می توان شهرهای کهن بسیاری را دارای این گونه قلعه ها دانست که در مراحل اولیه ی استقرار، این قلعه ها هویت مستقل و منفردی داشته - اند اما در مراحل بعد و پیدایش محلات مسکونی در جوار آن ها و در نهایت شکل گیری شارستان، ایجاد حصار و برج و بارو در اطراف آن هویت دیگری یافته و پس از آن با عناصری چون شارستان و ربض مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد.
٥-٥- سفالهای به دست آمده از نارین قلعه میبد طی دو فصل کاوش طبقه بندی آثار تاریخی سفالین کشف شده از محوطه های تاریخی در تدوین سیر تحول و تطور تکنیکی و هنری سفالگری یاری کننده بوده و پیش فرضهایی را در این زمینه در اختیار محقق قرار می دهد، اما باید توجه داشت که هرگونه اظهار نظر در این مورد متقن ،کامل و خالی از شبهه نخواهد بود.
لازم به ذکر است که اکثر قلاع باستانی فضاهای مشابهی را دارا هستند که در معماری آن ها به کار رفته و اکنون نیز می توان بقایای آن را جستجو نمود، این فضاهای مشترک که عناصر اصلی معماری یک قلعه ١٥ (پارسی ، ١٣٨٥)را شکل می دهند عبارتند از:١- قلعه ، دژ، حصن ، پناهگاه، دژ و کلات٢- بارو٣- برج ٤- خندق٥- شیر حاجی ٦- ارگ ٧- درب (دروازه قلعه ) ٨- تخته پل ٩- مترس ١٠- مزغل تیرکش ١١- آسیاب ١٢- آب انبار ١٣- چاه١٤- بناها که در حالت کلی شامل خانه ، مسجد، معبد، بازار و اتاقهای مختلف ، سربازخانه و حمام می شده است ."