چکیده:
فراروانشناسی از جملۀ اموری است که در سدههای هجدهم و نوزدهم با تشکیل مؤسسات تحقیقی توسط فیزیکدانان و سپس فلاسفه مورد توجه قرار گرفت و در سدۀ بیستم و بهویژه دورۀ پستمدرن بهعنوان ابزاری برای نقد و گسست در نگاه ماتریالیستی و فیزیکالیستی مدرنیته، بیش از پیش اهمیت یافت. تبارشناسی این مسئله در فرهنگ اسلامی، ما را با تحقیقات ابنسینا روبهرو میکند که با دو رویکرد تجربی و فلسفی به بررسی امور فراروانشناختی پرداخت. در مباحث وی، در چارچوب علیت و ارتباطشناسی فاعل و منفعل جسمانی و نفسانی، با اقسام مختلف اخبار از غیب و پیشآگاهی، تأثیر بر ماده، تأثیر اجرام سماوی بر اشیا و مسئلۀ مرگ و جهان دیگر روبهرو میشویم که در تحلیل ابنسینا از این امور، امر غیرطبیعی از فراطبیعی، و امر فراطبیعی الهی از غیرالهی، و الهی نبوی تکرارناپذیر، از تکرارپذیر جدا میشود و نفس انسانی با عناصری نظیر جبلت ذاتی و اکتساب، عامل اصلی این امور تلقی شده است. امور فراروانشناختی در فلسفۀ ابنسینا، بیش از آنکه مانند مباحث پستمدرن، ابزاری برای اثبات امر فراطبیعی و معنوی باشد، بخشی از نظام فلسفی و معنوی اوست که با تکیه بر آن نظام معرفتی، تبیین فلسفی خود را یافته است.
خلاصه ماشینی:
"در رویکرد فلسفی نیـز، گاهی به شکل کلی از نفس انسانی سخن میگوید که با رشد علمی در قوة عقلیـه و حـدس و قــوة متخیلــه و بــا کمــال عملــی در رســیدن بــه فاعــل بالعنایــه مــیتوانــد مبــدأ امــور فراروان شناختی باشد وشروطی جز این ندارد که به تعبیر خواجه نصیرالدین طوسـی، یکـی وجودی است که حصول استعداد است و دیگـری عـدمی کـه نبـود مـانع و حائـل اسـت (ابن سینا، ١٣٨٤: ٤٣٤) و گاهی به شکل جزیی وارد میشود که مورد توجه محققان امروزی این مباحث هم هست ، با این تبیین که برخی از نفـوس انسـانی دارای قـدرت بیشـتری در انجام دادن این امور هستند که این هم دو گونه است .
بـه ایـن شـکل ، نگـرش ابـن سـینا، در اتخـاذ رویکــردهــای تجربــی و فلســفی، طــرح برخــی اقســام فــراروان شــناختی، برخــی امــور طبیعت شناسی مانند زنده انگاری اجرام فلکی و در نهایت در تأیید امور فراروان شناختی، بـا تحقیقات نوین فراروان شناسی، نزدیکی و تشابه دارد و البته در برخی مبانی فلسفی و تمایز میان اقسام فراطبیعی و نگاه کلی به طبیعت و جهت گیری متفاوت با تحقیقات پست مدرن ، از تحقیقات جدید متمایز میشود و البته ذکر این نکته لازم است که بـرای محققـان حـوزة کلام و فلسفۀ اسلامی، فضای پژوهش و بررسی بسیاری در غنـیتـر کـردن مسـائلی نظیـر معیار و مناط فراطبیعی بودن یک پدیده و تمایز فراطبیعی واقعی از ظاهری و مسائلی نظیـر تحقیقات تجربی در اثبات روح یا جهان دیگر وجـود دارد کـه در انتظـار تحقیقـات بیشـتر است و همت پژوهشگران را میطلبد."