چکیده:
در منابع و تحقیقات تاریخی، شخصیت امین در میان خلفای عباسی، به عنوان خلیفهای که متصف به رذائل اخلاقی است شناخته میشود. این تصویر منفی از وی به واسطة گزارشهای متون تاریخنگاری مسلمانان در قرون نخستین اسلامی از جمله اخبارالطوال دینوری ایجاد شده و تحقیقات تاریخی معاصر دربارة خلافت عباسی نیز با اعتماد به آن گزارشها، این تصویر را بهعنوان واقعیت تاریخی وی پذیرفتهاند. اما با استفاده از رویکردهای تفسیری ـ انتقادی نقد متون میتوان دریافت دینوری در بازنمایی شخصیت امین و رویدادهای منجر به قتل وی، به دلیل ویژگیهای خاص این واقعه، فرم بیان «حکایت» را در پردازش و بازنمایی رویداد بهکار گرفته است تا به واسطة وجه تعلیمی فرم بیان حکایت تاریخی و کارکرد عبرتآموزی مطالعه «تاریخ» در فرهنگ اسلامی، تفسیری از مسئلة جبر و اختیار و نسبت آن با حقایق اخلاقی بر اساس کلام معتزلی را اثبات کند. به نظر میرسد همین پیشفرضهای عقیدتی، انتخاب فرم بیان حکایت و بازنمایی آن رویدادها را به صورت «واقعیت استعارهای» موجب شده
In historical sources and studies، among Abbasid caliphs، al-Amin (April 787 – 24/25 September 813) characterized as a caliph with moral vices. This negative picture emerged from the accounts of Muslims historiographical texts، such as al-akhbâr al-tiwâl، in first centuries of Islam and the contemporary historical studies about Abbasid caliphate، based on that accounts، accept it as his real، historical picture، too. Using critical-interpretative approaches to criticizing the texts، however، it could be found that، due to the special features of the event، Dīnawarī has used the form of ‘narrative-telling’ to represent al-Amin’s personality and the events which led to his murder. Utilizing the educational features of narration and the historical lessons of Islamic culture، he tried to prove an interpretation of the problem of Determinism and Free Will philosophy and its relation to Islamic truths based on mo’tazelian theology. It seems that the very theological assumptions and choosing the narrative-telling form have made these events to be represented as ‘metaphorical realities’.
خلاصه ماشینی:
"با عنایت به مبنای نظری طرح شده پرسش مقاله این است که بازنمایی شخصیت امین عباسی در اخبارالطوال دینوری بر اساس چه شکل روایی صورت میگیرد و به تولید چه معرفتی دربارة شخصیت وی منجر می شود و دلیل تولید چنین شکل روایی و معرفتی از این واقعیت تاریخی در اثر دینوری چیست ؟ مدعا این است که گزارش های دینوری از شخصیت امین عباسی و رویدادهای منتهی به قتل وی، در شکل روایی «حکایت ـ قصص » بیان شده است و دلیل انتخاب این فرم بیان برای بیان حکایت سرنوشت امین به عنوان فردی پیمان شکن و مغرور نیز از طرح واره تفسیری دینوری ، از روند کلی تاریخ نتیجه می شود که بر مبنای باورهای کلام معتزلی در تفسیر آیات قرآن ، به ارائۀ یک رابطه اخلاقی بین ارادة الهی و اختیار انسانی در انتخاب سرنوشت خود در این رویداد می پردازد.
همان طور که مشخص شد درون مایۀ اصلی این رابطۀ علی ومعلولی موجود در پیرنگ روایت های بازنمایی دینوری از این نزاع ، همسوی با طرح وارة تفسیری دینوری است که حول محور «غرور، طغیان » و «پیمان شکنی، خیانت » در ربط با «زوال » حکومت در مقابل «وفاداری ، تعهد» و «حلم ، طاعت » در ربط با «دوام » حکومت قرار می گیرد و تمام گزارش های رویداد به عنوان درون مایۀ داستان نیز حول پردازش پیرنگ مبتنی بر این طرح وارة تفسیری دینوری بازنمایی شده اند زیرا که دینوری قصد دارد در بازنمایی خود این معنا را دربارة مأمون برای خواننده دلالت کند «کان شهما، بعید الهمة ، ابی النفس ، و کان نجم ولد العباس فی العلم و الحکمة » (ص ٤٠١) در حالیکه که وی این عبارت را در آغاز بخشی که به خلافت مأمون اختصاص دارد می آورد."