چکیده:
تشبیه و تنزیه دو واژة متداول در فرهنگ اسلامی است، اما ابنعربی طبق مبانی خاص خود، بهویژه وحدت وجود، تفسیری تازه از آن ارائه میدهد و معرفت صحیح خدای تعالی را در جمع میان تشبیه و تنزیه مییابد و براساس این الگوی معرفتی جدید به جمع میان نصوص به ظاهر ناسازگار دینی در زمینة اسماء و صفات خدای متعال میپردازد. در این مقاله، ضمن تبیین دیدگاه ابنعربی در این باره لوازم الهیاتی نظریه او تبیین میگردد.
خلاصه ماشینی:
"توضیح این عبارت ابنعربی، بنابر گفتۀ شارحان فصوصالحکم، آن است که تنزیه یا از نقایص امکانی است یا هم از نقایص امکانی و هم از کمالات انسانی، که هر دوی آن نزد اهل کشف و شهود موجب تحدید و تقیید جناب الهی است، زیرا کسی که حق را اینگونه تنزیه میکند او را از همۀ موجودات جدا کرده، ظهور او را به برخی از مظاهرش، که مقتضی تنزیه است، منحصر میسازد و از دیگر مظاهر، که مقتضی تشبیه است، مانند حیات و علم و اراده و قدرت و سمع و بصر، سلب میکند، در حالی که همۀ موجودات در همۀ شئون خود مظاهر حقاند و حق در ایشان و بر ایشان متجلی است، یعنی این خداوند است که در نقاب صور کائنات ظاهر گشته و در حجاب تمثال مکونات تجلی کرده است.
در نگاه چنین کسی، همۀ هستی نمایانگر صفات خدای ذوالجلال است، که هم او هست و هم او نیست: فما أنت هو بل أنت هو و تراه فـی عین الأمور مسرحا و مقیدا (ابنعربی، 1366: 512) مضمون این بیت، بنابر توضیح قیصری، آن است که تو خدا نیستی به دلیل تقید آشکار و امکان و نیازمندیات به او، بلکه تو او هستی، زیرا تو ـ در حقیقت ـ عین او و هویت او میباشی که به صفتی از صفات در مرتبهای از مراتب وجودش تجلی کرده است و تو حق را در عین اشیاء در حالی که برحسب ذاتش مطلق و برحسب ظهورش در صفتی از صفاتش مقید است، مشاهده میکنی."