چکیده:
شبکه های زهکشی و چشم اندازهای رودخانه ای به صور گوناگون نسبت به وقوع تغییرات در بستر جریان عکس العمل نشان می دهند. تشکیل تراس های رودخانه ای، تغییر نیمرخ طولی و مقطع عرضی وهمچنین جابجایی های جانبی در مسیر جریان رودخانه ها از جمله این عکس العمل ها محسوب می شوند که با تشدید فرسایش نیز همراه می گردند. در محدوده مورد مطالعه (واقع در مختصات 27 /°46 تا 42/°47 طول شرقی و 58 /°36 تا 44 /°37 عرض شمالی، و قرارگرفتن در دامنه شرقی کوهستان سهند)، حضور شبکه زهکشی معکوس، وجود تراس های رودخانه ای، گسل ها، چین خوردگی ها و بالاآمدگی گنبدهای نمکی، نشان دهنده فعالیت های نئوتکتونیکی در حوضه هستند. در این مقاله، تحلیل های مورفومتریک در حوضه قرنقو بر روی شبکه زهکشی به منظور تعیین اثرات نئوتکتونیک بر روی ویژگی های رودخانه ها، با استفاده از روش های هیپسومتریک وشاخص های مورفوتکتونیک و ژئومورفیک صورت گرفت. نتایج این بررسی ها وتحلیل ها نشان داد که فعالیت های نئوتکتونیک برشبکه زهکشی حوضه کاملا تاثیرگذاشته است. توپوگرافی و اشکال ژئومورفیک وهمچنین معماری دره ها با بالاآمدگی ها در بخش های جنوبی و میانی حوضه در رابطه هستند. حضور شکستگی ها و بی نظمی ها در نیمرخ طولی رودخانه ها، جابجایی های جانبی در مسیر جریان آنها و غیرعادی بودن شبکه زهکشی از اثرات بالاآمدگی های تکتونیکی محسوب می شوند. ارقام حاصل از بکارگیری شاخص های مختلف نیز نشان دهنده فعال بودن تکتونیک در بخش های مختلف حوضه، بویژه در بخش های میانی وجنوبی آن است.
Drainage networks and fluvial landscapes are responses to changes on river beds. These responses including fluvial traceses، changing longitudinal profiles and cross sections and lateral migration are associated with the increase of erosion rates. In study area (located at 47º 42' to 46º 27' E and from 37º 44' to 36º 58' N، situated on eastern slopes of Sahand Mountain)، transverse drainage network، fluvial terraces، faults، folds and salt domes prove neotectonic activity. The results of investigation on longitudinal profiles of rivers using hypsometric approach and indexes، show that tectonic activity has affected drainage networks in Garangoo basin. Topographic and geomorphic features and river valley streams relate to uplift at the middle and southern sections of Garangoo basins. Also presence of knick points on longitudinal profiles and anomalies at drainage networks are related to tectonic activity in the study area.
خلاصه ماشینی:
بررسی فعالیت های تکتونیکی با استناد به تغییرات مسیر جریان رودخانـه هـا وحتـی بررسـی اثرات فعالیت های تکتونیکی بر تغییرات وجابجایی ها با استفاده از انواع شاخص ها از سـابقه نسبتا طولانی برخوردار است ، اما شاید از برجسته ترین محققانی که بتوان بـه کارهـای علمـی 1 -Zuchiewicz 2 -Guarnieri and Pirrotta 3 -Acar and Dincer آنها استناد نمود، بال باشد.
شکل (٢) گسل های بزرگ در حوضه قرنقوچای (اقتباس از نقشه زمین شناسی ١٠٠٠٠٠ :١ میانه ) مواد و روش ها در این مقاله ابتدا سعی شده برای سهولت و امکان انجام محاسبات و مقایسه نتـایج حاصـل از بکارگیری شاخص ها، حوضه به زیرحوضه های متعـدد تقـسیم گـردد (شـکل ٣) و سـپس بـا استفاده از شاخص ها، اثر فعالیت های تکتونیکی بر دره ها و مسیر رودخانه ها مـورد بررسـی قرار گیرد.
برای نیل به این هدف در مرحله نخست از مهم تـرین شـاخص ژئومورفیـک یعنـی شاخص نسبت پهنای دره به ارتفاع آن (Vf) استفاده شده است (سیلوا، ٢٠٠٣، ص٢١٥) تـا بـا توسل به نتایج حاصل از آن اثـر میـزان فعالیـت هـای تکتـونیکی بـر دره هـا ومـسیر جریـان رودخانه ها مورد بررسی قرار گیرد.
برای اثبات اثرات فعالیت های تکتونیکی بـر آنومـالی هـای مـسیر رودخانـه سعی شده از شاخص ها مورفوتکتونیکی استفاده شود که مهم ترین آنها عبارتند از: 1 نسبت انشعاب (Rb) با استفاده از بعضی از ویژگی های سلسله مراتبی شبکه های زهکشی ، می توان به آنومالی های موجود در آبراهه ها که ناشی از تکتونیک است ، پی بـرد (گـواری نیـری وهمکـاران ٢، ٢٠٠٧، 1 -Bifurcation ratio 2 -Guarnieri et al.