چکیده:
این مقاله درصدد بررسی مسئله تریاک در جامعه ایران عصر پهلوی است. اعتیاد به تریاک که در این دوره خود به معضلی بزرگ تبدیل شد، میراثی از دوران صفویه و قاجار بود. از اواخر دوره صفویه تولید و مصرف تریاک در جامعه افزایش یافت و در دوره قاجار و پهلوی، تجارت آن نقشی مهم در اقتصاد کشور ایفا کرد. افزایش تولید و تجارت تریاک به منظور عرضه به بازارهای جهانی در عصر قاجار و انتقال فزاینده این روند به دوره پهلوی، قابلیت دسترسی آسان به این ماده را در سطح جامعه افزایش دادو این امر توام با فرهنگ استفاده غلط از این ماده به جای هر نوع دارو درکنار عوامل داخلی دیگر، بر میزان مصرف آن در جامعه افزود و معضلی ایجاد کرد که اثرات سوء آن دامنگیر جامعه گردید. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، و با تکیه بر اسناد منتشر نشده، روزنامهها، خاطرات و کتابهای تاریخی این دوره تلاش کرده است تا اولا علل رواج مصرف تریاک و تاثیرات منفی اجتماعی آن را بررسی کند و ثانیا راهکارهای دولت پهلوی اول در مقابله با پدیده اعتیاد را واکاوی نماید. دستاوردهای تحقیق نشان میدهد که رواج این پدیده تبعات منفی اجتماعی از جمله دزدی، قاچاق و سایر بزهکاریهای اجتماعی را به دنبال داشت و دولت رضاشاه که از اثرات سوء مصرف آن آگاه بود، برنامههایی برای منع استعمال آن طراحی کرد اما به موفقیت چندانی دست نیافت، زیرا تولید و تجارت تریاک به دلیل منافع سرشاری که برای دولت داشت همچنان رو به افزایش رفت و سیاستهایی که برای فروش هر چه بیشتر تریاک اعمال گردید، تدابیر بازدارنده مصرف آن را خنثی کرد و حتی گاه به شیوع استعمال آن دامن میزد. این مقاله درصدد بررسی مسئله تریاک در جامعه ایران عصر پهلـوی است . اعتیاد به تریاک که در این دوره خود به معضلی بزرگ تبدیل شد، میراثـی از دوران صـفویه و قاجـار بـود. از اواخـر دوره صـفویه تولید و مصرف تریاک در جامعه افزایش یافـت و در دوره قاجـار و پهلوی، تجارت آن نقشی مهم در اقتصاد کشور ایفـا کـرد. افـزایش تولید و تجارت تریاک به منظور عرضه به بازارهای جهانی در عصـر قاجار و انتقال فزاینده ایـن رونـد بـه دوره پهلـوی، قابلیـت دسترسـی آسان به این ماده را در سطح جامعـه افـزایش دادو ایـن امـر تـوام بـا فرهنگ استفاده غلـط از ایـن مـاده بـه جـای هـر نـوع دارو درکنـار عوامل داخلی دیگر، بر میزان مصرف آن در جامعه افزود و معضـلی ایجاد کرد که اثرات سوء آن دامنگیر جامعه گردید. این پـژوهش بـا استفاده از روش توصیفی- تحلیلی، و با تکیه بـر اسـناد منتشـر نشـده ، روزنامه ها، خاطرات و کتـاب هـای تـاریخی ایـن دوره تـلاش کـرده است تا اولا علل رواج مصرف تریاک و تاثیرات منفی اجتمـاعی آن را بررسی کنـد وثانیـا راهکارهـای دولـت پهلـوی اول در مقابلـه بـا پدیده اعتیاد را واکاوی نماید. دستاوردهای تحقیق نشان میدهد کـه رواج این پدیده تبعات منفی اجتماعی از جمله دزدی، قاچاق و سایر بزهکاریهای اجتماعی را به دنبال داشـت و دولـت رضاشـاه کـه از اثرات سوء مصرف آن آگاه بود، برنامه هایی بـرای منـع اسـتعمال آن طراحی کـرد امـا بـه موفقیـت چنـدانی دسـت نیافـت ، زیـرا تولیـد و تجارت تریـاک بـه دلیـل منـافع سرشـاری کـه بـرای دولـت داشـت همچنان رو به افزایش رفت و سیاست هایی که برای فـروش هـر چـه بیشتر تریاک اعمال گردیـد، تـدابیر بازدارنـده مصـرف آن را خنثـی کرد و حتی گاه به شیوع استعمال آن دامن میزد.
خلاصه ماشینی:
"متأسفانه ، دربارة سنت های اجتماعی مرتبط با مصـرف تریـاک، در منـابع ایـن دوره ، مطلبـی دال بر این ادعا یافت نشد؛ اما در بحث با افراد مختلـف دربـارة مصـرف تریـاک در منـاطق مختلف ، بسیار گفته شده است که تا چند دهۀ قبل ، در مناطقی مانند کرمـان ، در عروسـیهـا و عزاداریها، از تریاک به عنوان وسیله ای برای پذیرایی از مهمانان استفاده میشده اسـت و حتی تا چند دهۀ پیش ، منقل و وافور، بخشی از جهیزیۀ نوعروسان در منـاطقی ماننـد کرمـان Fredrick Charles Richards بود.
. آمار معتادین در دروه رضاشاه گرچه کاملا دقیق نبود، اما هشداردهنده بود، دولـت از اثار سوئ اجتماعی اعتیاد به تریاک و موارد مربوط به خریـد و فـروش آن از جملـه دزدی، قاچاق ، نارضایتیهای اجتماعی از مصرف تریاک و مزاحمت های اجتماعی افـراد معتـاد در جامعه آگاه بود بـه همـین دلیـل بـرای حـل ایـن معضـل بـزرگ اجتمـاعی انحصـارتولید و تجارت آن و نیز کنترل بر مصرف آن را در دست گرفت و در مقاطع مختلف ، برنامـه هـایی رابرای محدودیت مصرف آن اجرا کرد؛ اما گاه خود این برنامه هـا از جملـه ایجـاد مراکـز عمومی خرید و فروش ، فروش اجباری به مغازه داران ، و یا مراکز مصرف عمومی، بـه جـای محدودیت مصرف تریاک به رواج بیشتر آن دامن زد گـاهی نیـز برنامـه هـا بـه دلیـل برخـی مشکلات و موانع ، چندان کارایی نداشتند؛ مثلا دولت در برنامۀ منع استعمال ١٣١٧ به انتشار مقاله هایی در روزنامه ها و نیز تهیۀ فیلم هایی دربارة مضرات تریـاک مبـادرت کـرد."