چکیده:
یارغو محکمه ی قضایی اختصاصی مغولان بود که برای حل دعـاوی و اختلافــات در زمینــه هــای مختلــف ، در بیشــتر نــواحی امپراتــوری مغولان ، ازجمله ایلخانان ایران (٦٥٤- ٧٥٠ه .ق ) تشکیل میشـد. ایـن محکمه که بیشتر درمورد جرایم سیاسی و بعضی جـرایم اقتصـادی و اجتماعی تشکیل میشد، در اردوهای نظامی مغولان برگزار میشـد. در این محکمه ، با اعمال شیوه های مشابه با شـیوه ی محـاکم اسـلامی مبتنیبر اصل شهادت شهود و گواهی، اعتراف گـرفتن بـا شـکنجه و ارائـه ی اسـناد مکتـوب ، جـرایم افـراد خـاطی و گناهکـار را بررسـی میکردند و درمورد جرم افـراد خـاطی، براسـاس یاسـا حکـم صـادر مینمودند. افرادی با عنـوان یـارغوچی در صـدر ایـن محکمـه قـرار مـیگرفتنـد. یارغوچیـان کـه بیشـتر از امیـران و شـاهزادگان مغـولی انتخاب مـیشـدند، براسـاس قـوانین مغـولی کـه از یاسـای چنگیـزی نشئت میگرفتند، حکم صادر میکردنـد. شـرط رسـیدن بـه منصـب یارغوچی، داشتن تسلط بر یاسای چنگیزی بود. در ایــن نوشــتار، بــا بررســی متــون دوره ی ایلخــانی، بــه تبیــین ایــن محکمـــه ، چگـــونگی برگـــزاری آن و شـــیوه ی محاکمـــه در آن می پردازیم تا از این طریـق ، پرتـوی هرچنـد انـدک بـر تـاریخ نظـام قضایی ایران میاندازیم .
خلاصه ماشینی:
"یارغوهای اشاره شـده در منـابع تـاریخی عصـر ایلخانـان ، بـه دسـتور پادشـاه یـا مقامـات بلندپایه ، چون وزیران و فرماندهان مغولی و بیشـتر در اردوهـای نظـامی تشـکیل مـیشـدند؛ بنابراین ، یارغو یک محکمه ی قضایی برای رسیدگی به موارد خاص و مختص مغـولان بـود و به ندرت در میان ایرانیان و عوام مسلمان رواج داشـت (سـاکت ، ١٣٦٥: ١٢٥؛ رجـب زاده ، .
نخجوانی که کتاب خود را در اواخـر عصـر ایلخـانی بـه نگـارش درآورده است ، منصب امارت یارغو را در ردیف مناصبی ذکر میکند که به امرای مغول و اتباع آن ها اختصاص داشتند؛ بنابراین ، نتیجه میگیریم که این شغل و منصب تا اواخر عصـر ایلخانان در اختیار مغولان بود (نخجوانی، ١٩٧٦: ١).
بـا مطالعـه ی یارغوهـای تشکیل شده در سرزمین اولیه ی مغولان و روش های محاکمه در این یارغوها، درمییابیم که شیوه ی اعتراف و شهادت دادن برای اثبات جرم ، از همان ابتدا و قبل از آشـنایی مغـولان بـا دین اسلام نیز در محاکم یارغو وجود داشت ؛ اما شیوه ی ارائه ی اسناد مکتـوب بـرای اثبـات جرم ، بعد از آشنایی مغولان با محاکم شرع اسـلام و پـی بـردن بـه نقـش اسـناد مکتـوب در اثبات جرم رایج شد.
در یـارغویی کـه در عصر غازان خان برای امرای مقصر و فراری از میدان جنگ به سرزمین های مصر تشکیل شد، صورت جلسه ی یارغو تحت عنوان یارغونامه را نزد غـازان خـان بردنـد و او نکتـه هـای لازم را تذکر داد و یارغوچیان آن نکتـه هـا را رعایـت مـی کردنـد (همـدانی، ١٣٣٨: ٨٢٤)."