چکیده:
بازار بین بانکی ، فرعی اساسی از بازار پول است که محل عرضه و تقاضای وجوه اضافه بانکها و مؤسسه های مالی برای یکدیگر است . در این بازار که به طورمعمول ابزارها با هدف تأمین مالی کوتاهمدت بانکها جهت مدیریت نقدینگی استفاده می شوند، ابزار توافق نامه بازخرید (ریپو) اهمیت بالایی دارد. در ایران، دستورالعمل اجرایی تشکیل بازار بین بانکی ریالی در سال ١٣٨٣ از سوی بانک مرکزی ابلاغ شد و این بازار از سال ١٣٨٧ فعالیت رسمی خود را آغاز کرد. از آنجا که ابزارهای این بازار محدود بوده، حجم قراردادها در این بازار پایین است . در این نوشتار با هدف معرفی ابزاری جدید برای این بازار به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که آیا توافق نامه بازخرید (ریپو) به عنوان ابزار پولی می تواند با توجه به فقه امامیه و قانون بانکداری بدون ربا در بازار بین بانکی ایران استفاده شود؟ پژوهش پیش رو از نوع پژوهش های کیفی است و با استفاده از روش مطالعه های تلفیقی فقهی ـ مالی و با استفاده از نظر نخبگان و تطبیق جزءبه جزء به بررسی توافق نامه بازخرید با ارکان عمومی صحت قراردادها در فقه امامیه می پردازد. نتیجه پژوهش نشان می دهد که توافق نامه بازخرید رایج با اصلاحهایی در موضوع و شرطهای قرارداد و تحت عنوان توافق نامه بازخرید اسلامی می تواند در بازار بین بانکی اسلامی استفاده شود.
The interbank market is a fundamental branch of money market that constitutes the place for the banks and financial institutions to supply and demand each other’s surplus funds. In this market، where the banks usually use instruments to finance themselves in the short run in order to manage their liquidity، the repurchase agreement (repo) instrument is of a high importance. In Iran the administrative regulation regarding the national interbank formulation was enacted by the central bank in 2004، and the market was formally instituted in 2008. Since the instruments applicable in this market are not many، the amount of transactions here is insignificant. In this article، in order for a new instrument for this market to be introduced، we try to answer the question whether، with regard to the Imamiyah jurisprudence and usury-free banking law، the repurchase agreement (repo) might be utilized in the Iranian interbank market as a monetary instrument. This study is of the qualitative type، and using jurisprudential-financial research method، examining the viewpoints of the elite، and leaning on the general principles of contracts validity in Imamiyah jurisprudence، examines the repurchase agreement. The results show that، if its subject and contract provisions get amended، the conventional repurchase agreement might be utilized as Islamic repurchase agreement in the Islamic interbank market.
خلاصه ماشینی:
کـاهش ریسک اعتباری بازار از آنجا حاصل می شود که اگر خریدار ریپو نکول کنـد، فروشـنده ریپـو می تواند به راحتی وثیقه را نقد کرده و دوباره تمام یا بخش عمده وجوه نقـد خـود را تـأمین کند و همین امر باعث جذابیت بیشتر این ابزار در مقایسه بـا سـپرده بـانکی و اوراق تجـاری برای سرمایه گذاران شده است .
بر این اساس با دگرگونی های اندکی این قرارداد را بازسازی می کنیم تا زمینه ربا در آن منتفی و برای نهاد ناظر امکان نظارت داشته باشد؛ بنابراین آنچه در نوشتار پیش رو به عنوان توافق نامه بازخرید اسلامی (Islamic Repo) طراحی شده تمام کارکردهای اقتصادی و مالی ریپوی رایج را دارد با این تفاوت که در موضوع و شرایط قرارداد، دگرگونی اندک صورت می گیرد.
پاسخ : اولا، بین توافق نامه بازخرید و قرض اوراق بهادار تفاوت آشکار وجود دارد؛ اولی بیع و دومی قرض است ؛ بنابراین گرچه ممکن است توافق نامه بازخرید همان طورکه گفته شد اثرهای اقتصادی و مالی قرض را داشته باشد اما از دید فقهی و حقوقی بیع است ؛ ثانیا، بر فرض هم این اشکال بر ریپو متعارف وارد باشد در قرارداد ریپو اسلامی که با صراحت و منحصرا بر اساس قرارداد بیع تعریف و قوانین و مقرراتش طراحی می شود، وارد نیست .