چکیده:
بررسی روشی علم کلام ، از جمله مباحث مورد نیاز جامعه علمی امروز است که تاکنون چندان مورد توجه نبوده است . متکلمان امامیه از دو روش عقلی و نقلی برای استنباط آموزه های دینی و دفاع از آن استفاده کرده اند. این مقاله با رویکرد تحلیلی دربارة آثار کلامی فاضل مقداد، به بررسی این مسئله میپردازد که او از چه کاربست هایی از عقل در استنباط آموزه های کلامی استفاده میکرد. فاضل مقداد از عقل هم به عنوان منبع و هم به عنوان ابزاری در خدمت نقل استفاده میکند. پرکاربردترین روش عقل نظری در استنباط آموزه ها، کشف استلزامات ، و در عقل عملی، حسن و قبح عقلی است . فاضل مقداد از کارکرد استنباطی عقل در محدودة نقل ، با استفاده از روش های توصیف و اعتباربخشی به نقل ، و هم چنین پاسخ گویی به شبهات بهره می برد.
خلاصه ماشینی:
"او برای اثبات این ارتباط ، نفی غرض را ملازم با عبث بودن فعل میداند؛ از این رو حکیم نیز فعل عبث و بیهوده را انجام نمیدهد، زیرا حکیم کسی است ـــــــــــ که همه چیز بر وجه اکمل از او صادر میشود، و فعل عبث و بدون هدف ، کمالی ندارد؛ لذا روشن میشود با اثبات صفت حکمت برای خداوند، باید پذیرفت که افعال او غرض نیز دارد و عبث نیست (فاضل مقداد، ١٤٢٢ق : ٢٢١ و ٢٠٧).
فاضل مقداد در اولین مسئله کلامی، یعنی وجوب شناخت خداوند، میگوید معرفت خدای متعال واجب عقلی است ، زیرا این شناخت دفع خوف میکند، به این صورت که مکلفی که خدا را نمیشناسد، به جهت اختلافات مردم در اعتقادات ، احتمال میدهد خالقی برای او وجود داشته باشد که او را تکلیف به شناخت کرده ، و در صورتی که به او شناخت نداشته باشد، او را عقاب خواهد کرد.
او برای اعتباربخشی و تکمیل استدلال بیان میکند که «انما» برای حصر و «ولی» در این جا به معنای «اولی بالتصرف » است و مراد از «الذین آمنوا»، بعضی از مؤمنان هستند، زیرا اگر مراد همه باشند، لازم میآید هرکس ولی خودش باشد، و نیز به دلیل وصفشان به دادن زکات در حال رکوع ، مدلول آیه چنین میشود که هیچ اولی بالتصرفی بین شما نیست ، مگر الله و رسولش و مؤمنی که در حال رکوعش زکات داده است ، و این شخص علیع است ، به دلیل اتفاق اکثر مفسران بر این که این آیه در شأن ایشان نازل شده است ."