چکیده:
حکومت مشروطه از انواع حکومـت هـای مـدرن اسـت . حکومـت مدرن نیز نتیجه نوسازی سیاسی محسوب میشـود؛ نکتـه مهـم دراین زمینه ، فهم نیروهای شرکت کننده در جنـبش ، از معنـی و اهداف مشـروطیت اسـت . بازرگانـان در پیـروزی و شـکل گیـری حکومـت برآمـده از نهضـت مشـروطیت ، نقشـی اساسـی را ایفـا میکردند. جنبش مشروطه خواهی نهضتی تحولطلب و نوساز در تاریخ ایران است . به رغم نقـش پراهمیـت بازرگانـان در نوسـازی ایران، کمتر به درک و هدف آنان از نوسـازی سیاسـی پرداختـه شده است . این پژوهش به این پرسش میپردازد که ویژگیهـای نوسازی سیاسی و نظام سیاسی برآمده از آن، از منظر بازرگانـان مشـروطه خـواه چـه بـود؟ از نظـر نگارنـده، بازرگانـان، حکومـت مشروطه را با حکومت مبتنیبر قانون یکسان میانگاشتند. به باور آنان، تحدید خودکامگی با قانون، مسـئولیت پـذیری و پاسـخ گـو بودن شاه و حکومت در برابر قانون مشکل گشای ایران بـود. ایـن مقاله با رهیافت تفسیری و با روش جامعه شناسـی تـاریخی و بـا مراجعه به منابع موجود به ویژه مذاکرات مجلس اول شورای ملی، و پیگیری زمینه های تاریخی و اجتمـاعی شـکل گیـری باورهـای بازرگانان، این موضوع را بررسی میکند.
خلاصه ماشینی:
مسئله اصلی این مقاله با توجه به مطالب گفته شده آن است که تجار به عنوان یکی از ارکان پیروزی جنـبش مشروطه خواهی، ویژگیهای نوسازی سیاسی را چه مـیدانسـتند؟ در همـین راسـتا پرسش های دیگری هم پاسخ داده خواهد شـد.
مباحـث مربـوط به نقش و تأثیر تجار در جنبش مشروطیت در پژوهش های کلی مربوط به آن جنبش مطرح شدهاند و در این میان بسـیار کمتـر بـه اهـداف بازرگانـان ومنظـور آنـان از نوسازی سیاسی مورد نظرشان پرداخته شده است .
در این میان تجاری کـه بـا دولـت وشـرکت هـای خـارجی همکاری میکردند، وضعیت اقتصادی بهتری نسبت به دیگر تجـار داشـتند (فـوران، ١٣٧٨: ١٩٨) قدرت اقتصادی تجار ناشی از کنترل آنها بر بازارهای محلی ، صـادرات مواد خام و مصنوعات داخلی و واردات مواد مورد نیاز بود.
از سوی دیگر تصاحب بخـش قابـل تـوجهی از درآمـد گـروههـای شهری توسط حکومت ، باعث میشد که طبقه متوسط شهری نه امکان رشـد داشـته باشد و نه امکانی برای انباشت سـرمایه بـه وجـود آیـد (قلفـی، ١٣٧٩: ٣١، اشـرف، ١٣٥٩: ٢٥-٢٣ و فوران، ١٣٧٨: ٣٦٠-٣٥٠) به این مهم نیز باید اشاره کـرد کـه دوره حکومت دو شاه نخستین قاجار، یکی از دورههای بهبودی سریع خرابـی هـای قـرن گذشــته بــود (عیســوی، ١٣٦٩: ٢٤).
سؤال اساسی این است که حکومت مشروطه به عنوان یکـی از انـواع دولت مدرن، تا چه اندازه با آنچـه نماینـدگان تجـار در نخسـتین مجلـس شـورای ملـی درنظر داشتند، قابل تطبیق است ؟ با تشکیل مجلس شورای ملی ، مهم ترین مباحث مـرتبط بـا ایجـاد دگرگـونی و نوسازی اقتصادی و سیاسی و اجتماعی در جلسات مجلس مطرح شد.