چکیده:
جامعه ایران امروز بیش از هر زمان دیگری در پی کشف الگوهای اسلامی در عرصههای مختلف، بر اساس آموزههای اسلامی است. در این راستا این سوال مطرح میشود که الگوی اسلامی پیشرفت بر اساس مفاهیم قرآن کریم چیست؟ در پاسخ، این مدعا ارائه شده که الگوی پیشرفت قرآنی الگویی است که رهبران الهی با هدف تحقق سعادت دنیوی و اخروی (حیات طیّبه) در ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و... با تاکید بر منابع وحیانی و بشری عرضه کردهاند. برای تبیین موضوع از چارچوب نظری علل اربعه استفاده کردهایم. بر اساس این چارچوب نظری، تحقق هر نوع الگویی مستلزم تحقق چهار علت است: علت مادی، صوری، فاعلی و غایی. کشف علل مذکور، با روش تفسیر موضوعی و مبتنی بر مفاهیم قرآنی دغدغة اصل مقاله حاضر است.
خلاصه ماشینی:
"آنچه آمد، در قالب جدول زیر قابل نمایش است: منابع معرفتی و انگیزشی لازم برای کشف الگوی اسلامی پیشرفت ردیف وحی: آیات قرآن کریم 1 سنت: تبیین پیامبر(ص) و جانشینانش(ع)، از کلام خدا و نیز سیره و روش پیامبر(ص) و جانشینان معصومش 2 عقل و حکمت: منبع معرفتی درونی برهانی 3 فؤاد: به عنوان منبع درونی شهودی 4 ایمان و تقوا 5 تجربه و دستاوردهای بشری و عبرت از تاریخ 6 2.
مردم در فرهنگ قرآن کریم تنها والیان نقش فاعلی ندارد، بلکه مردم نیز نقشآفرین هستند؛ برای مثال خداوند متعال در سوره یونس به صورت استفهامی، مسلمانان مردم را مورد خطاب قرار داده و میفرماید: فلولا کانت قریة آمنت فنفعها إیمانها إلا قوم یونس لما آمنوا کشفنا عنهم عذاب الخزی فی الحیاة الدنیا و متعنا هم إلیحین؛ (یونس، آیه 98) پس چرا در میان شهرهایی که مردمش پیامبران را تکذیب کردند و عذاب برآنها مقرر شد مردم هیچ شهری پیش از نزول عذاب ایمان نیاوردند که ایمانشان سودشان دهد؟ تنها قوم یونس بودند که پیش از نزول عذاب ایمان آوردند و آنگاه که ایمان آوردند ما عذاب خواری را در زندگی دنیا از آنها برداشتیم و تا مدتی که عمر طبیعی آنان بود از زندگی بهره مندشان ساختیم.
غایت الهی در آیات قرآن کریم مجموعهای از آیات هستند که موضوع آنها خداوند متعال است و هدف رفتاری بعضی از افراد را رضایت الهی بیان میکنند؛ برای مثال در یکی از آیات به این مطلب چنین اشاره شده است: «إنما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء و لا شکورا؛ (انسان، آیه 9) گفتند: جز این نیست که شما را برای خشنودی خدا طعام میکنیم، نه از شما عوضی میخواهیم و نه انتظار سپاس و ثنایی داریم»."