چکیده:
توسعه فرهنگی سنگ بنای توسعه در تمام ابعاد حیات بشری است؛ و بدون داشتن ارزشهای فرهنگی کارآمد و پویا نمیتوان جامعه را به سمت تعالی سوق داد. یکی از ابعاد توسعه فرهنگی توجه به امور دنیوی است که بازتابی دوسویه در آموزههای اسلام و فرهنگ ایرانی دارد. در این مقاله سعی بر آن است تا با روش تحلیل محتوا، مولفههای توسعه فرهنگی از آموزههای نهجالبلاغه بهعنوان یکی از اصلیترین منابع تعالیم اصیل اسلام، استخراج و با فرهنگ رایج در اندیشه برخی اندیشهورزان ایرانی قیاس شود. در مجموعمیتوان گفت آخرتمحوری از عمدهترین مولفههای مهم در مدیریت امور دنیوی است که بر پایههای قناعت، اعتدال، میانهروی و امیدواری بنا شده است. این مفاهیم از مقولههای پرتکرار در حکمتهای نهجالبلاغه بوده است. دنیاگریزی در دین با مفهوم ناپسند انگاشتن محرمات جهت رسیدن به اجر اخروی مطرح شده است؛ اما بازخورد آن در فرهنگ ایرانی منجر به انزواطلبی، فقر، جبرگرایی و ناامیدی شده است.
خلاصه ماشینی:
"(غزالی، 1363/ ادب وجیز به نقل از طوسی، 1339) این اندیشه در فرهنگ صوفیانه سبب مسئولیتگریزی و انزواطلبی شده است؛ چنانکه بزرگان تصوف، کوشش در راه دنیا را از سر جهالت انسان دانستهاند؛ برای مثال سنایی در این باب میآورد: احوال خـود چه عرض کنم هر زمان میبینم مضرت تن و نقصان جان همی منزل چه سازد و چه کند رخت بیشتر آن را که رفت بـاید بـا کاروان همی (سنایی، 1383) نخبگان نیز با توجه به استنباط خود از اندیشه دینی انسان را به فراهم آوردن زاد آخرت فراخواندهاند و دنیادوستی را از حیلههای شیطان قلمداد نمودهاند؛ (غزالی، 1380) حال اینکه در اندیشه دینی، منظور از دنیا هر آنچه از لذات است که انسان را از معنویات و قرب الهی دور میسازد و منظور از آخرت اموری است که انسان را به خدا نزدیک میسازد.
(ابن میثم، 1375) امیدواری امیدواری آخرین مبحث از مؤلفههای مدیریت دنیاست که در فرهنگ صوفیزده ایران تبدیل به یأس مفرط و ناامیدی از بهبود شرایط شده است، بهطوریکه با پناهبردن به گوشه عزلت و پرداختن به امور عبادی، توانسته است از ناامیدی دنیایی کاسته و به پاداش اخروی دلبستهاند؛ برای مثال سنایی در این باب میآورد: این جهان را ممارست کردم گرد از اومید خود برآوردم زین حیاتم ز خود ملال آمد زندگانی مـرا وبـال آمـد (سنایی،1377) در آموزههای نهجالبلاغه، امید به آینده و ناامیدی از گذشته اصل اساسی است؛ (نهجالبلاغه، 1379) لذا انسان باید همواره درخصوص آینده با دیدی باز نگاه کند و از یأس بپرهیزد تا به پیشرفت دست یابد."