چکیده:
در پانزده سال اخیر توسعه چند مرکزی به یکی از مفاهیم جذاب و پرکاربرد برنامهریزی فضایی تبدیل شده است. در این مقاله تلاش شده است شاخصی جهت سنجش میزان چندمرکزیتی عملکردی منطقه با درنظر داشتن همزمان دوبعد کارکردی و مورفولوژیکی شبکه ارائه شود. این شاخص، پتانسیل و ظرفیت دستیابی به یک ساختار متعادل چند مرکزی را در یک سیستم شهری بررسی میکند. از نظر روششناسی این پژوهش در زمره تحقیقهای اثباتگرایانه و از نوع تحقیقات کاربردی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق اسنادی و کتابخانهای استخراج شده است. عملکردهای مورد بررسی در این پژوهش جریانات مردم، کالا، سرمایه و اطلاعات و دادههای یادشده از نوع جریانی و بهصورت مبدا- مقصد است. در پژوهش حاضر، از روشهای رابطهای و بهطور خاص از روش تحلیل شبکه اجتماعی استفاده شده است. شاخص چندمرکزیتی عملکردی بهعنوان شاخصی برای تعیین آستانه زمانی و فاصله در شبکههای شهری برای تحقق نظام چند مرکزیتی عملکردی معرفی شده است. این شاخص با در نظر گرفتن شدت روابط میان شهرهای یک منطقه و فاصله میان شهرها، پتانسیل شکلگیری نظام چندمرکزی را در عمل بررسی میکند، همچنین میتوان با محاسبه اندازه این شاخص در یک سری زمانی گرایش نظام فضایی- عملکردی منطقه را در طیفی از ساختارهای تکمرکزی تا چندمرکزی برآورد کرد. در نهایت بزرگی شاخص محاسبهشده نشان میدهد ساختار چند مرکزیتی استان مازندران از شدت عملکردی قابل توجهی بهره میبرد و این پتانسیل وجود دارد که بتوان عملکرد شبکه را تا حد ساختاری کاملا متعادل و با بیشینه راندمان افزایش داد. بیشینه فاصله زمانی ملاک قرارگیری نقطهای در شبکه شهری استان، ۱۵۰ دقیقه است. این فاصله شرط لازم برای قرارگیری یک نقطه در شبکه شهری است؛ بنابراین شهرهایی که فاصله زمانی آنها بیشتر از ۱۵۰ دقیقه از یکدیگر است نمیتوانند با یکدیگر تعاملات مؤثر بر ساختار شبکه شهری استان را داشته باشند.
خلاصه ماشینی:
در نهایت بزرگی شاخص محاسبه شده نشان می دهد ساختار چند مرکزیتی استان مازندران از شدت عملکردی قابل توجهی بهره می برد و این پتانسیل وجود دارد که بتوان عملکرد شبکه را تا حد ساختاری کاملا متعادل و با بیشینه راندمان افزایش داد.
ESPON شاخص چندمرکزیتی عملکردی، علاوهبر تحلیل چگونگی ارتباطات میان شهرها، این فاصله منطقی را مورد بررسی قرار می دهد و با توجه به موقعیت استقرار شهرها نسبت به یکدیگر و شدت ارتباطات میان آنها، وجوه چندمرکزیتی عملکردی شبکه شهری را به صورت کمی و قابل قیاس تحلیل می کند.
این شاخص می تواند ١- ملاک مقایسه دو یا چند منطقه ، ٢- تحلیل روند تغییرات نظام سکونت گاهی در طیفی از ساختارهای تکمرکزی تا چندمرکزی و یا ٣- به عنوان شاخصی برای تحلیل و استخراج چگونگی و کیفیت وجوه چندمرکزیتی یک منطقه و نیز آستانه های زمانی و مکانی و تعیین حدود و ثغور مناطق چندمرکزی مورد استفاده قرار گیرد.
1. Topographical Polycentricity نقشه ١ موقعیت شهرهای استان مازندران نسبت به شبکه راه / / / ٥- یافته های پژوهش برای تحلیل درجه چندمرکزیتی استان مازندران چهار عملکرد مردم، کالا، سرمایه و اطلاعات مورد بررسی قرار گرفته است .
با توجه به بیشینه مقدار ٠/٢٥ تعریف شده برای شبکه های چندمرکزی عملکردی، نتیجه می شود ساختار چندمرکزیتی استان از شدت عملکردی قابل توجهی بهره می برد و این پتانسیل وجود دارد که بتوان عملکرد شبکه را تا حد ساختاری کاملا متعادل و با بیشینه راندمان افزایش داد.