چکیده:
این مقاله با ارزیابی نظریه سود نئوکلاسیکی و بررسی دیدگاه اسلامی، مؤلفههای لازم برای ساخت یک نظریه اسلامی سود را مورد توجه قرار میدهد. ابتدا دیدگاه نئوکلاسیکها در خصوص مفهوم، منشأ و مالکیت سود بررسی و بر تفاوت میان ریسک و نااطمینانی تأکید میگردد. نشان داده میشود که نئوکلاسیکها درباره تعلق سود به سرمایه (عامل سوم) یا تعلق آن به عامل چهارم (کارآفرین) با یکدیگر اختلاف دارند. افزون بر این در خصوص رابطه میان استحقاق دریافت سود و پذیرش مخاطره نیز توافق وجود ندارد. هنگامی که این مکتب در چارچوب تعادل عمومی ارائه میشود در عمل سود را از نظام سرمایهداری حذف میکند. با توجه به اینکه در مورد منشأ سود، تعلق آن و در نتیجه نوع تقسیم آن، اتفاق نیست، نتیجه کلی این است که در مکتب نئوکلاسیکی یک نظریه منسجم برای سود وجود ندارد. سپس با بررسی دیدگاههای اسلامی، به نکات و مؤلفههای لازم برای نظریهپردازی در خصوص سود اشاره میشود. نتیجه این است که در یک اقتصاد اسلامی لازم نیست سود فقط متعلق به یک عامل تولید مانند سرمایه یا کارآفرین باشد؛ بلکه کار و سایر نهادهها نیز میتوانند در سود شریک شوند. به علاوه، این اصل که پذیرش خطرات ناشی از نااطمینانی توسط عوامل تولید، منشأ استحقاق سود برای آنهاست، منافاتی با نگرش اسلامی ندارد. در پایان به چالشهای پیش روی دیدگاه اسلامی اشاره و بر لزوم توسعه بحث برای تدوین یک نظریه اسلامی سود تأکید میشود.
خلاصه ماشینی:
نتیجه این است که در یک اقتصاد اسلامی لازم نیست سود فقط متعلق به یک عامل تولید مانند سرمایه یا کارآفرین باشد؛ بلکه کار و سایر نهادهها نیز میتوانند در سود شریک شوند.
پرسشهای کلیدی در نظریه نئوکلاسیکی سود که چالش برانگیز است، عبارتند از اینکه آیا در این دیدگاه سود متعلق به صاحب سرمایه است؟ آیا مالکیت سرمایه شرط دریافت سود است؟ آیا میان استحقاق دریافت سود و پذیرش مخاطره رابطه وجود دارد؟ آیا میتوان از تئوری توزیع نئوکلاسیکی براساس بازدهی نهایی مبنایی برای تخصیص سود به صاحب سرمایه استخراج کرد؟ نشان داده میشود که در مورد منشأ سود، تعلق آن و در نتیجه نوع تقسیم آن، توافقی میان نئوکلاسیکها وجود ندارد.
برخلاف دیدگاههای نئوکلاسیکی، ادعا این است که لزومی ندارد که در یک اقتصاد اسلامی سود فقط متعلق به یک عامل تولید باشد و در نتیجه نظریه مشارکت عوامل تولید در ارزش افزوده تقویت میشود.
بنابراین اگر صاحب سرمایه در فعالیت تولید مشارکت و ریسک ناشی از نااطمینانی را قبول کند نیز مستحق دریافت سود است و این منافاتی با دیدگاه اسلامی ندارد.
اگر سود یک مازاد بعد از پرداخت هزینههای تولید تعریف شود، پرسشهای کلیدی این است که آیا پرداختهایی مانند مزد، اجاره و بهره در اقتصاد مرسوم عادلانه تعیین میشوند؟ افزون بر این، اگر دریافتکننده سود کارآفرین دانسته شود، آیا دریافت سود توسط وی در همه حالات مناسب است؟ نظریه «توزیع تابعی» نئوکلاسیکی که توزیع را براساس بهرهوری نهایی عوامل تعیین میکند، توسط بسیاری از اقتصاددانهای غربی نیز مورد نقد قرار گرفته است.