چکیده:
<p>رخداد حدود 90 درصد از بلایای طبیعی جهان، در ارتباط با عوامل اقلیمی است و در میان آنها، توفان بعد از سیل حدود 30 درصد از سهم این بلایا را به خود اختصاص میدهد. بنابراین با توجه به اهمیت این پدیدهی اقلیمی، در این مقاله سعی شده است که با استفاده از روش زنجیره مارکف دو حالته، به تحلیل و پیشبینی روزهای توفانی شهرستان سبزوار پرداخته شود. برای این منظور ابتدا آمار روزانه باد ایستگاه سبزوار طی دوره آماری (1390-1350) تهیه گردید و سپس روزهای سال به دو گروه توفانی (کد 1) و آرام (کد 0) تقسیمبندی شد. نتایج حاصل از پردازش دادهها نشان داد که حداکثر فراوانی روزهای توفانی در سال 1385 به 79 روز میرسد که طی دوره آماری مورد مطالعه، ماه فروردین با 113 روز توفانی، بیشترین فراوانی و بالعکس، ماه آبان با 19 روز توفانی، کمترین فراوانی را داشتهاند. به عبارتی در سبزوار، بهار توفانی-ترین و پاییز آرامترین فصل سال محسوب میشود. ارزیابی فصلی ماتریس احتمالات مارکف نیز نشان داد که وقوع P11 یا دو روز توفانی پشت سرهم برای تمام فصول سال بیشتر از 20 درصد نیست. بهطوریکه کمینه آن به میزان 10 درصد در فصل پاییز و بیشینه آن به میزان 19 درصد در فصل بهار رخ داده است. درحالیکه احتمال وقوع P00 یا دو روز غیرتوفانی پشت سرهم برای تمام فصول سال کمتر از 90 درصد نیست. در ادامه مشخص شد کوتاهترین سیکل هوایی با طول مدت تقریبی 16 روز، متعلق به فصل بهار و بزرگترین آن نیز با طول مدت تقریبی 45 روز، مربوط به فصل پاییز است. همچنین در طی دوره مورد مطالعه تداوم توالیهای توفانی یک روزه و دو روزه بیشترین فراوانی را داشته است.</p>
خلاصه ماشینی:
در ایران نیز با استفاده از مدل زنجیره ی مارکف بررسی هایی هر چند اندک بر روی پدیده های گوناگون اقلیمی صورت 4- Stewart & Essenwanger 5- Singh & Parida 6- Gabriel & Neumann 7- Victor & Sastry 8- Subramaniam & Sanjeeva 9- Johnson et al 10- Drton et al 11- Chen, & Yuan گرفته ، در حالی که تاکنون از این روش به صورت علمی و تخصصی ، پژوهشی بر روی پدیده ی مخاطره آمیز توفان صورت نگرفته است .
جدول ١- فراوانی و متوسط روزهای توفانی سبزوار طی دوره ٤١ ساله (١٣٩٠-١٣٥٠) ماه ها فروردین اردیبهشت خرداد تیر مرداد شهریور مهر آبان آذر دی بهمن اسفند جمع کل فراوانی ١١٣ ٩٠ ١٠٢ ٩٦ ٦٦ ٣٧ ٥٣ ٢٤ ١٩ ٢٧ ٦١ ٨٩ ٧٧٧ میانگین ٢/٧٥ ٢/١٩ ٢/٤٨ ٢/٣٤ ١/٦ ٠/٩ ١/٢٩ ٠/٥٨ ٠/٤٦ ٠/٦٥ ١/٤٨ ٢/١٧ ١٨/٩ طبق نتایج به دست آمده ، از اواخر فصل زمستان بر شدت تندبادهای سبزوارافزوده شده و در طی فصل بهار تا ابتدای فصل تابستان ادامه دارد و به تدریج از اواسط فصل تابستان ، شدت توفان کاسته شده و در فصل پاییز به کمینه خود می رسد، به عبارتی پرتوفان ترین ماه های سال با شدیدترین توفان ها منطبق است (جدول ٢).
(به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٢: تغییرات سالانه فراوانی توفان های سبزوار ویژگی دوره های توفانی باتوجه به این که در سبزوار، بیش ترین فراوانی توالی روزهای توفانی ، مربوط به توالی های کوتاه مدت یک روزه و دو روزه است لذا در این پژوهش ، برای افزایش دقت برآورد احتمالات از زنجیره ی مارکف مرتبه ی اول (احتمال انتقال خصوصیت مارکفی برای امروز و فردا) استفاده گردید.