چکیده:
کتاب الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، از اوّلین تالیفات صدرالمتالّهین است. این کتاب دارای تمام ابواب فلسفی است و صدرالمتالّهین تا آخر عمر خویش در بخشهای مختلف آن دخلوتصرف نمودهاست. از این رو، کتاب مذکور از مهمترین آثار وی در زمینة حکمت متعالیه و تبیین مبانی آن به صورت نظری است. اسفار همچون کتابهای دیگر، در حیطه تحلیلهای محتوایی (رهآوردها) و روشی (رویآوردها) مورد بررسیهای فراوانی قرار گرفتهاست.پژوهش جاری درصدد بررسی شناخت سومی از این کتاب (به شیوه الگوشناسی نگارش) است و سعی در اثبات اتخاذ الگویی پیشینی از سوی مولّف کتاب –در صورت وجود الگو- و سپس تبیین آن الگو در دامنهای خاص از کتاب است. رهآورد این پژوهش، که به روش تحلیل ساختار نوشتاری کتاب و مقایسه آن با منابع صدرالمتالّهین در نگارش اسفار به دست آمدهاست، اثبات وجود الگویی پیشینی و دقیق در نوشتار، و سپس تبیین این الگو در طی سه گام مختلف و مترتّب بر هم است.
خلاصه ماشینی:
"وی در بحث تخصص وجود، به عبارتی از کتاب التحصیل (بهمنیار، 1375، ص282) در به چالشکشیدن رأی مختار خود تمسک جسته و سپس به رد آن پرداخته است (صدرالمتالهین، همان، ص47)؛ لکن از آنجا که وی در نقل این عبارت، عین الفاظ بهمنیار را استفاده نکرده و گزارشی از آن را با تقریر خویش ارائه دادهاست، از ذکر نام سبزواری نیز این استدلال را تنبیهی میداند و از آن با عنوان تأیید یاد مینماید (سبزواری، 1369، ج2، ص77).
وی در پاسخدهی به اشکالات، گاه خود مداخله نمیکند و با ذکر کلماتی از فیلسوفی دیگر، دو نظریه را در مقابل یکدیگر به چالشکشیده و در نهایت، نظر خود را استخراج میکند؛ چنانکه وی در بحث اصالت وجود عینی خارجی در مقابل مفهوم وجود، ابتدا خود، به شکل اجمالی، جوابی نقضی و حلی به اشکالات سهروردی دادهاست و سپس با تمسک به عباراتی از شیخ طوسی-فصل یازدهم از نمط پنجم- در شرح اشارات، دو نظریۀ سهروردی و شیخ طوسی را در مقابل یکدیگر به چالش کشیده و، در نهایت امر، آنچه را مطلوبش بودهاست، بار دیگر از تقابل بین عبارات سهروردی و شیخ طوسی استخراج کردهاست (صدرالمتألهین، همان، صص56-54).
وی که پس از بیان کوتاهی از رأی مختار خود در گام اول، به استدلال بر آن در گام دوم پرداخته و نظریات دیگران را، گاه به چالش کشیده و بدانها جواب دادهاست و گاه آنها را در تأیید رأی خود ذکر کرده، در گام سوم به بیانی صاف و به دور از بیان دیدگاه دیگران میپردازد تا ذهن خواننده را در نهایت هر بخش، از آنجا که صدرا در نقل مذکور دست به تغییراتی زدهاست، از انتساب متن به صاحب کتاب و یا ذکر نام کتاب خودداری میکند که این، نشانه امانتداری وی در گزارشها است."