چکیده:
ژان بودریار(۲۰۰۷-۱۹۲۹) از مهمترین چهرههای روشنفکری عصر حاضر بوده است.درجهان فارسیزبان عموما او را با «جامعه مصرفی» و پارهای دیدگاههای مناقشهبرانگیز درباره جنگ خلیج میشناسند؛ اما افزون بر اینها باید گفت بسیاری از نوشتههای او برای مخاطبان فارسیزبان شناختهشده نیست. او از دهه ۱۹۷۰ به بعد نزدیک به ۴۰ عنوان کتاب نوشته است که هر کدام چالشها و نقدهای فراوانی در محافل روشنفکری برانگیخته است.مطالعات او هم در زمینه دانش و هم روش، دربرگیرنده نوآوریهای فراوانی است. بودریار پروژه خود را با ترکیب اقتصاد سیاسی مارکسی، مطالعات نشانهشناسی بارت و جامعهشناسی جامعه مصرفی آغاز میکند. نظام اشیا اولین کتاب او و در واقع رساله دکترایش است که در ۱۹۶۸ در پاریس منتشر میشود. این اثر آغازی بر نوشتههای انتقادی دیگر او میشود که به سرعت او را به یک روشنفکر شناختهشده در سطح جهان تبدیل میکند. بهمناسبت انتشار ترجمهای از رساله دکترای بودریار به زبان فارسی، سعی کردهایم نگاهی مروری و انتقادی به این کتاب بیندازیم. در این مقاله عصاره سخن بودریار را که در این کتاب با زبانی پیچیده و تودرتو ارائه شده، دستهبندی کردهایم. در بخش انتهایی مقاله نیز نقدهایی صوری و محتوایی بر این ترجمه دیرهنگام داشتهایم. همچنین برخی ایرادات ویرایشی و اشکالاتی را درباره مراجع اندیشه بودریار متذکر شدهایم.
خلاصه ماشینی:
سؤالی که از سوی برخی دربارۀ او مطرح میشود این است که آیا با همۀ این تفاسیر، تمجیدها و انتقاداتی که متوجه آثار اوست، جایگاه او در کجای اندیشۀ انتقادی معاصر قرار میگیرد؟ آیا بودریار مبانی و چشماندازهایی برای درک مسائل سیاسی و تئوریک مبتلابه ما ارائه میدهد یا اینکه فقط مجموعهای از ژستهای رادیکال افراطی است که خبر از فروپاشی نظریۀ انتقادی اجتماعی و خطمشیهای رادیکال دارد (کلنر، ۱۹۸۹).
ما در این نوشته به دورۀ اول نوشتههای بودریار کار داریم؛ دورهای که با نظام اشیا آغاز میشود، با نقد اقتصاد سیاسی نشانه ادامه مییابد و در جامعه مصرفی به اوج میرسد.
پیوند اقتصاد سیاسی مارکسی و نشانهشناسی بارت بودریار در آثار آغازینش بر این پرسش متمرکز میشود که اشیا در جهان مدرن چگونه به شکلهای متفاوت مصرف میشوند.
این فرآیندها از نگاه بودیار بدین قرارند: اولین ارزشی که بودریار از آن نام میبرد ارزش کارکردی۱ شیء است که از همان کارکرد ابزارگونهای که دارد ناشی میشود؛ مثل قلمی که مینویسد و یخچالی که سرد میکند.
در جدول زیر چهار دسته از ارزشها با ارائۀ ویژگیها و مثال دستهبندی شده است: <TD>ارزش نشانهای</TD> <TD>ارزش سمبولیک</TD> <TD>ارزش مبادلهای</TD> <TD>ارزش مصرفی</TD> <TD>مصرف</TD> <TD>هدیه(گرامیداشت)</TD> <TD>اقتصادی-تجاری</TD> <TD>کاربردی</TD> <TD>تفاوت</TD> <TD>دوسویهبودن </TD> <TD>همارزی و تساوی</TD> <TD>بهرهبرداری کاربردی</TD> <TD>اشیای دیگر</TD> <TD>موضوع </TD> <TD>بازار </TD> <TD>جهان</TD> <TD>نشانه</TD> <TD>سمبل</TD> <TD>کالا</TD> <TD>ابزار</TD> <TD>ارتباط با نشانههای دیگر</TD> <TD>ارتباط با موضوع</TD> <TD>ارزش آن چیست</TD> <TD>آنچه شیء انجام میدهد</TD> <TD>مد</TD> <TD>حلقۀ ازدواج</TD> <TD>دو قالب کره= تفنگ</TD> <TD>یخچالی که غذا را حفظ میکند</TD> جدول شماره ۱: چهار معنای ارزش از نگاه بودریار.
او در نظام اشیا و سپس در جامعۀ مصرفی تلاشی را برای بسط نقد مارکسیستی به حوزههایی که فراتر از قلمرو تئوری شیوۀ تولید است آغاز میکند.