چکیده:
اصل اثر دوگانه ، که پیشینه تاریخی آن به زمان آکوئیناس برمیگردد، یکی از اصول اساسی در فلسفه اخلاق است که در اخلاق کاربردی مورد توجه جدی قرار گرفته است . این اصل ، راه و روشی برای حل مشاجرات اخلاقی است که در آن ها یک عمل دو اثر ـ یا بیشتر ـ دارد که یکی از آن ها خوب و دیگری بد است . بر اساس این اصل ، فاعل اخلاقی هیچ گاه مجاز نیست عامدانه عمل بدی را برای رسیدن به نتایج خوب انجام دهد، اما گاهی ـ مشروط به شرایطی ـ مجاز است که عمل خوبی را انجام دهد، علی رغم این که میداند این عمل نتایج بدی را نیز به صورت ناخواسته به دنبال خواهد داشت . در تاریخ فلسفه اخلاق صورت بندیهای مختلفی از این اصل ارائه گردیده و استدلال های گوناگونی برای آن اقامه شده و نیز اشکالات فراوانی بر آن وارد شده است . کاربردهای این اصل را می توان در اخلاق پزشکی، اخلاق صلح و جنگ و بسیاری دیگر از مسائل اخلاق کاربردی مشاهده نمود. در این مقاله پس از تعریف و ارائه شرایط اعمال این اصل ، دلایل موافقان و مخالفان آن ، طرح و مورد نقد و بررسی قرار گرفته است .
خلاصه ماشینی:
یکی از ابزارهای اخلاق کاربردی «اصل اثر دوگانه (The principle of double effect)» است که برای اولین بار توماس آکوئیناس در مسأله «کشتن مهاجم برای دفاع از خود (Killing in self-defense)» آن را مطرح نموده ، اما تحت عنوان اصل اثر دوگانه به آن اشاره نکرده است .
بر اساس اصل اثر دوگانه این فعل غیر مجاز خواهد بود، زیرا فعل او شرایط اول تا سوم از شرایط چهارگانه مذکور را نقض میکند (٨)؛ ٤ـ اگر شرایط بحرانی جنگ میان دو کشور مذکور وجود داشته باشد و یک طرف ، تجهیزات نظامی طرف مقابل را هدف گرفته و بمباران کند، اما در عین حال میداند که ممکن است علاوه بر از بین بردن تجهیزات نظامی دشمن ، تعداد زیادی از شهروندان و غیر نظامیان دشمن کشته شوند، مطابق اصل اثر دوگانه آیا چنین فعلی مجاز است ؟ بر اساس این اصل ، چنین فعلی مجاز خواهد بود، زیرا قصد عاملان از بمباران ، مرگ شهروندان نبوده و آنان مرگ شهروندان را، به عنوان اثر جانبی عمل بمباران تجهیزات نظامی دشمن ، تنها پیش بینی کرده اند.
ما از کجا بدانیم فاعل کدام یک از آسیب ها را قصد کرده و کدام یک را به عنوان اثر جانبی فعل خود در نظر گرفته است تا در مورد مجاز یا غیر مجاز آن حکم صادر کنیم ؟ از نظر این مخالفان ، از آن جایی که اصل اثر دوگانه بیان میکند آسیب های جانبی عمل ـ حتی در جایی که آسیب های قصده شده فاعل مجاز نیستند ـ ممکن است مجاز باشد، لذا کسانی که میخواهند اصل اثر دوگانه را به کار بگیرند، باید زمینه های اصولی برای طراحی این تمایز فراهم نمایند.