چکیده:
محمد نفس زکیه از نوادگان امام حسن (ع) است که در زمان امام جعفر صادق(ع) علیه حکومت عباسی قیام کرد. قیام وی در سال های آغازین خلافت عباسی چالشی جدی برای عباسیان پدید آورد و ماهیت ضدعلوی عباسیان را آشکارتر نمود. عدهای قیام وی را مورد تایید امام صادق(ع) شمرده و گروهی دیگر، آن را حرکت سیاسی نابجا میدانند. نگارندگان در این پژوهش با روشی توصیفی تحلیلی به بررسی این دو دیدگاه متفاوت پرداختهاند.
یافتههای تحقیق حاکی از موافقت کلی امام صادق با حرکت نفس زکیه است که در مقابل حکومت ظلم صورت گرفته است. اخبار مخالفت امام با این حرکت در کتاب مقاتل الطابیین نقل شده است که مولفش شیعی زیدی بوده و اختلاف نظرهایی با مذهب امامیّه داشته است.
خلاصه ماشینی:
پرسش هایی که از دو نگاه متضاد علمای شیعه در این باب شکل می گیرد، ایـن اسـت کـه چـه تفاوت اساسی بین برخورد امام صادق با این قیام و برخورد امام محمد باقر با قیام زید بن علی بـن حسین (ع ) وجود دارد؟ چرا علمای شیعه زید بن علی را مـی سـتایند؟ تفـاوت بـین ایـن دو قیـام چیست ؟ چطور زید بن علی در زمان امام محمد باقر تشخیص داد که باید برای امر بـه معـروف و نهی از منکر قیام به سیف کند، ولی امام محمد باقر، خود به این نتیجه ای نرسید ولی در عین حال به زید بن علی ایرادی نگرفت ؟ مگر قیام زید بن علی به شکسـت منجـر نشـد و در آن نفوسـی از مؤمنین کشته نشدند؛ پس چرا این قیام مورد تأیید همه علمای شیعه واقع می شود؟ علمای مخالف قیام نفس زکیه ، تعارضات فوق را چگونه توجیه می کنند؟ مشابه چنین سـؤالاتی درباره ابوالفرج اصفهانی مطرح است ؛ ابوالفرج اصفهانی چون زیـدی مـذهب است (شـیخ طوسـی ، ١٣٨٠ق : ص ٢٢٣، ذهبی ،١٣٨٢ق ، ج ٣، ص ١٢٣، ابن اثیر، ١٤٠٢، ج ٨: ص ٥٨١- ٥٨٢) کلام امام 94 صادق را در انجمن ابواء، مبنی بر اینکه خلافت به سفاح و منصور مـی رسـد، باعـث طمـع کـردن منصور به امر خلافت و در نتیجه پیگیری کردن او می داند(ابوالفرج اصفهانی ، بی تـا: ص ٢٢٢)؛ و به این واقعیت توجه نمی کند که گرچه تاریخ دقیق تشکیل انجمن ابواء مشـخص نیسـت ولـی بـا توجه به تاریخ ولادت محمد بن عبدالله (نفس زکیه ) کـه سـال ١٠٠ ق .