چکیده:
صعالیک و عیاران درصدد رسیدن به عدالت و گرفتن حق مظلوم از ظالم ثروتمند بودند.علت اصلی تشکیل این دو گروه ،ایجاد عدالت و توازن اجتماعی بوده است .زمینه پیدایش آنها بیشتر در جامعه ای فراهم می شود که مردمانش بر این باورندکه میان آنها و صاحبان زر و زور در بهره گیری از امکانات تفاوت چشمگیری به وجود آمده و دستگاه سیاسی موجود نه تنها عدالت را اجرا نمیکند بلکه خود به گونه ای بستر بی عدالتی را فراهم می سازد.گروه صعالیک بیشتر به خاطرعدم توازن و نبود عدالت در جامعه به وجود آمده بودند.آنها انسانهایی آزاده بودندکه بخاطر مناعت طبع خویش بیابان را ماوا و مسکن ، و وحشیان را همدم خویش قرار دادند. نظام طبقاتی عیاران متشکل از فرادستان و فرودستان بود که با تشکیلات منظم تری نسبت به صعالیک ، در جهت رسیدن به اهداف خود گام برمی داشتند.برخی شباهت هایی که بین این دوگروه وجود دارد عبارتند از:بخشندگی و شجاعت ،پاسداری ازعـزت نفس و مناعت طبع ،صبر و تحمل در برابر سختیها،حمایت از فقرا و مبارزه بابی عدالتی ،جوانمردی ،داشتن مهارتهای جنگی ،سرعت زیاد،نبردهای شبانه ودزدی وراهزنی . روش این پژوهش توصیفی -تطبیقی می باشد؛ بدین معنا که ابتدا به بعد نظری موضع پرداخته و جریان صعالیک و عیاران را برای مخاطب توصیف کرده ، سپس به تطبیق این دو نمونه تحقیقی ، در سایه ادبیات فارسی و عربی به تحلیل جامع آن پرداخته است .
خلاصه ماشینی:
"»علت اصلی غارتهای صعالیک اختلال در توازن اقتصادی جامعه جاهلی است که افراد را به دو دسته غنی و فقیر تقسیم میکرد؛ زیرا این مردم به همان اندازه که از نظر مالی با یکدیگر فرق دارند از نظر روحی به هم نزدیک هستند و از همین دو پدیده متفاوت نهضت صعلکه نشأت گرفت ؛ بدین معنی که بدوی فقیر، خودش را مساوی آقای ثروتمند می داند و از اینکه فقرش سبب پایین آمدن مقامش یا خدشه دار شدن غـرورش باشد ابا دارد.
»عیاران یکی از گروه های اثر گذار در ایران هستند که فضای استبداد زده جامعه ایرانی عامل بنیادی در پیدایش این گروه بوده است ؛ چرا که عیاران مردمانی بودند کاری ، جلد و هوشیار که از میان توده مردم برمی خاستند و در هنگامه ها خودنمایی میکردند و اگرناگزیر می شدند دزدی از خزانه ثروتمندان و صاحبان زر و زور را هم شایسته می پنداشتند و از اعتراف به آن بیمی به دل راه نمی دادند.
« ) کرمانی ، ١٣٦٦: ٤٧٣ـ ٤٧٤( به طور کلی می توان گفت که حرکت مشابه صعالیک و عیاران در فضای اجتماعی آن زمان به ویژه خفقانی که در فضای اجتماعی سیاسی جامعه عرب و فارس حاکم بود خود نوعی اعتراضی اجتماعی بود که با هدف از بین بردن شکاف اجتماعی و حقوقی مردم آن زمان صورت گرفت ؛ هر چند این امر از جهاتی مثلا از نظر روان شناختی نوعی نابهنجاری تلقی می شود که دو گروه در کیش و مسلک خاصی به برخورد با بدنه اصلی جامه می پردازد؛ لکن از این نظر با هدفی مثبت جریان گرفته است ."