چکیده:
اشعار حافظ، شاعر بلندمرتبه و بینظیر شیرازی، از زمان سرایش تا کنون، همواره مورد عنایت اهل نظر بوده و همچنان نیز، عام و خاص بدان توجه دارند. در روزگار ما این توجه روزافزون شده و شرحهای متعددی برای فهم و بازنمایی ظرایف و حکمتهای آن نگاشته شده است. دو کتاب بر آستان جانان و گامی در بیکران، از میرجلالالدین کزازی، در سالهای اخیر از سوی سازمان سمت، بیشتر بهعنوان کتاب درسی واحد حافظ، برای رشتة زبان و ادبیات فارسی منتشر شده است. این دو کتاب در مجموع گزارشی از 41 غزل منتخب از سراسر دیوان حافظ است که بر سه پایة واژهشناسی، زیباشناسی و باورشناسی مدون شده است. با وجود کوشش زیاد و گزارش خوب و مفید شارح، ضمن مطالعة کتاب، کاستیها یا اشتباهاتی از نظر روش تدوین و محتوای گزارش ـ بهویژه از نظر آرایهها و معانی ابیات ـ به ذهن نگارنده رسیده است که در این مقاله به اجمال فقط برخی از اشکالات روشی و کاستیهای زیباشناسی بیان میشود. با توضیحات نگارنده معلوم میشود که این دو کتاب بیشتر گزارش زیباشناسانة برخی اشعار منتخب حافظ بهشمار میآید و تفسیر مناسب و گزارش همهجانبة اشعار و افکار و باورهای او نیست.
خلاصه ماشینی:
"5. درج مباحث و مطالب غیر ضروری و لزوم حذف آنها از آنجا که اشعار حافظ مربوط به قرن هشتم هجری است و زبان فارسی در این دوره تکوین و توسعة لازم را پیدا کرده، دیگر بسیاری از توضیحات واژگانی که گزارشگر ذیل عنوان واژهشناسی ذکر کرده است، ضرورت ندارد؛ به ویژه آنکه کمتر کسی است که در شعر حافظ، جز در موارد نادر، به دنبال معنای اصیل و کهن واژگان باشد؛ کاری که دربارة پیشاهنگان شعر و نثر فارسی غالبا ضرورت داشته و گزارشگر نیز در کتاب نامة باستان (گزارش شاهنامه) بهدرستی انجام داده است.
بیشترین نقص و نقدی که نگارنده بر شارح وارد میداند از حیث محتوایی است که عمدة آنها به صورت پیشنهادی ارائه میشود: ضرورت درج مقدمة مناسب در معرفی سبک و افکار حافظ، استفادة بیشتر و بهتر از نسخه بدلها و شروح و اقوال حافظپژوهان و یا ارجاع به موارد مهم آنها، ضرورت استفاده از زبان مناسب و معیار در کتاب درسی دانشگاهی، لزوم حذف مطالب غیرلازم مثل مطالب تکراری و فرعی، لزوم اشاره بیشتر به تلمیحات و اشارات قرآنی و حدیثی و نیز اعتقادات بازیافته در اشعار؛ همچنین در گزارش زیباشناسی شارح، علیرغم تفصیل و تازگیها، ضعفهایی دیده میشود که نگارنده در متن مقاله به اهم آنها اشاره کرده است و بازنگری و تکمیل این بخش اساسی کتاب را لازم فرض میکند."