چکیده:
تاج الدین معتز خراسانی ازجمله دولتمردان ایرانی دولت سلاجقة روم بـود کـه در عهـد رکن الدین قلیج ارسلان چهارم مـدتی ادارة امـور مالیـاتی حکومـت قسـطمونیه و آنقـره را بـه عهـده داشت . وی که از مریدان مولانا جلال الدین محمد بلخی بود، به کرات به دیدار او می رفت . مولانا نیـز به او علاقة زیادی داشت و او را «همشهری »، «فخـر خراسـان » و «صـاحب اعظـم » مـی خوانـد. مولانـا چندین نامه به او جهت رفع مشکلات مریدان خود و مردم نوشته و از او تقاضای کمک کرده اسـت . تاج الدین معتز نیز به واسطة علاقه به فرهنگ ایرانی ، با حمایت از مولانا، این عارف و شاعر بنام ایرانـی و ساخت مدارس و خانقاه ها در رشد طریقت مولویه در آناتولی کوشید. در این مقالـه بـه شـرح حـال وی پرداخته خواهد شد، سپس نقش وی به عنوان یکی از وزرای ایرانی قدرتمند و با نفوذ ایرانـی در دولت سلاجقة روم که در گسترش عرفان و فرهنگ ایرانی اسلامی در منطقه آنـاتولی سـهمی داشـته است مورد بررسی قرار خواهد گرفت .
خلاصه ماشینی:
از طرف دیگر حضور علما، عرفا و اصحاب طریقت مهاجر ایرانی همچـون بهاءالـدین ولـد، صدرالدین قونیوی ، شیخ نجم الدین رازی ، برهان الدین محقـق ترمـذی ، فخرالـدین عراقـی و مولانـا جلال الدین محمد بلخی که اکثرا مدافع فلسفة محیی الدین عربی و دنبالـه روان صـوفیان خراسـان بودند و به لحاظ ایدئولوژیکی نیز در جامعه نفوذ داشتند سبب شد تـا عـلاوه بـر زبـان و ادب فارسی ، عرفان و فرهنگ اسلامی ایرانـی نیـز در منطقـه آنـاتولی رشـد و گسـترش یابـد؛ زیـرا چنانکه در منابع تاریخی آن عصر آمده تقریبا اکثر علما و مدرسانی که ادارة اصـلی آنـاتولی را در عصر سلجوقیان روم در دست داشتند، دراویشی بودند که بـه مرتبـة اولیـایی ارتقـا یافتـه یـا قاضیانی که اکثرا از سرزمین های شرقی به خصوص ایران آمده بودند.
تاج الدین معتز خراسانی نیز ازجملة همین وزرای ایرانی قدرتمند و با نفوذ عصر سلجوقیان روم و مریدان مولانا بوده که در مجالس وعظ و سماع او حاضر می شد و با ساخت مدرسه و خانقاه در گسترش عرفان و فرهنـگ ایرانـی اسـلامی در منطقـة آنـاتولی کوشـید١ و مولانـا مکتوباتی به او به جهت رفع مشکلات مردم و مریدان خود نوشـته اسـت .
از آنجا مولانا در این مکتوبات به دفعات تاج الدین معتـز خراسـانی را بـه عنـوان یکـی از دولتمردان بلندپایـه ، رجـال قدرتمنـد و بـا نفـوذ ایرانـی در دربـار سـلجوقیان روم و فـردی مقبول القول مخاطب قرار داده و او را از خواص مریدان خود دانسته است ، چنین بر مـی آیـد که کلامش در او نفوذ و تأثیر زیادی داشته است و او با تدبیر و قدرت ، خواسته هـای مولانـا را اجابت می کرده است .