چکیده:
نخست معنای لغوی و اصطلاحی تقیه بیان میشود و بر پایهی آن، تفاوت تقیه با توریه، اضطرار، اکراه و مانند آنها بررسی میگردد. اقسام تقیه(خوفی، مداراتی و کتمانی) که هر یک هدف و انگیزهای مخصوص به خود دارد، بخش دوم مقاله است. در این بخش اقسام تقیه و انواع هر یک از این قسمها، بهاجمال بازگو میشود. بخش سوم مقاله، احکام تقیه، به تناسب اقسام آن است. هر قسم از تقیه، حکمی ویژه دارد. تفاوت اقسام تقیه، تفاوت احکام آنها را توجیه میکند. روش تحقیق در مقاله حاضر کتابخانهای و توصیفی تحلیلی است که به بررسی مسائل تحقیق و رفع ابهامات در این زمینه پرداخته میشود.
خلاصه ماشینی:
تقیه برای حفظ مال روایات فراوانی به این مضمون(تقیه برای حفظ مال) در کتب روایی وارد شده است که فقهای عظام آنها را بررسی و ملاک حکم قرار دادهاند؛ از جمله: احمد بن عیسی در کتاب نوادر از امام محمد باقر (ع) روایت میکند: «احمد بن عیسی میگوید: خدمت موسی بن جعفر(ع) عرض کردم: همراه من، اموال و اشیایی از مردم است و ما با این اشیا، از میان عشار و مالیاتگیران حکومتی عبور میکنیم.
) آیا غیر از سوگند تقیهای، برای حفظ مال خود و دیگران، میتوان معاصی دیگری را نیز به همین هدف مرتکب شد؟ مثلا اگر حفظ مال، موقوف به شرب نبیذ شد، تکلیف چیست؟ حضرت امام در بحث مکاسب، جواز سوگند تقیهای را برای حفظ مال، به سایر محرمات سرایت نداده، میفرمایند: «نمیشود برای جواز سوگند دروغ برای حفظ مال مؤمن از مالیاتگیران دستگاه ظالم یا دزد و مانند آن، به آنچه در روایات آمده است، تمسک جست؛ زیرا از موارد مطرح(دم و نظیر آن) در این روایات نمیتوان به معاصی دیگر تعدی کرد.
تقیهی مداراتی در مقابل تقیهی خوفی است؛ زیرا ترس در آن راه ندارد و پای حفظ جان و مال و آبرو در میان نیست؛ بلکه این نوع تقیه، برای حسن معاشرت و همزیستی با اکثریت مسلمانان(عامه) تشریع و طراحی شده است و انعطافپذیری پیروان مذهب اهل بیت(ع) را در نظر جهانیان به نمایش میگذارد.
در کتاب وسائل الشیعه باب ویژهای برای روایات تقیهی کتمانی باز شده است و مرحوم امام خمینی(ره) نیز به دلیل برخورداری از دیدگاه حکومتی و اجتماعی، به این نوع از تقیه توجه خاصی کردهاند: «از جمله اقسام تقیه، تقیهای است که وجوب نفسی دارد و این قسم، مقابل افشاگری و اذاعه است.