چکیده:
از دیدگاه قرآن کریم ، انسان برترین آفریدة الهی است و به همین دلیل ، دربارة او فـراوان در این کتاب سخن گفته شده است و قضاوت هایی دربارة او و کارهـایش صـورت گرفتـه اسـت . بـا توجه به اهمیت انسان شناسی ارزشی و تاثیر آن در رفتار آدمی، در این مقاله قضاوت های قـرآن دربارة انسان را در دو گروه ، ویژگیهای ستایش آمیز و ویژگیهـای نکـوهش آمیـز، جمـع آوری و طبقه بندی و به اختصار با توجه به بعضی از تفاسیر شـیعه و سـنی، معاصـر و متقـدم مقایسـه و تحلیل کرده ایم . از منظر قرآن ، انسان از چه جهاتی قابل ستایش و از چه نظـر سـزاوار نکـوهش است و در سنجش کمی وکیفی، نسبت این ابعاد چگونه ، و اصالت با کدام یک از این دو ویژگـی مهم انسان است . پرسش اساسی در این مسئله آن است که حکمت توصیف های دوگانه قرآن از انسان چیست ؟ این تحقیـق بـا رویکـرد نظـری و بـه شـیوة کتابخانـه ای و بـا روش توصـیفی و هرمنوتیکی در صدد دریافت دیدگاه قرآن نسبت به پرسش های تحقیـق اسـت . از ایـن تحقیـق فهمیده شد که تمام غرایز و صفاتی که ذات انسان بر اساس آن سرشته شده (مثبت یا منفـی)، لازمه کمال و مقدمه تعالی و رشد انسان است و اگر بعضـی از ویژگـیهـای انسـان در آیـاتی از قرآن مورد نکوهش قرار گرفته ، ناظر به آن جهتی است که انسان آن را در مسـیر غیرصـحیح و خارج از حد اعتدال به کار میگیرد و یا نکوهش نسبی است ؛ یعنـی وقتـی انسـان در بعضـی از جهات با بعضی از موجودات مقایسه و یا با عظمت الهی سنجیده میشـود، صـفات نقـص بـه او نسبت داده میشود. بدین ترتیب ، چرایی توصیف های دوگانه قرآن از انسان معلـوم مـیگـردد و تعارض ظاهری بین آیات ستایش آمیز و نکوهش آمیز برطرف میشود.
خلاصه ماشینی:
از ایـن تحقیـق فهمیده شد که تمام غرایز و صفاتی که ذات انسان بر اساس آن سرشته شده (مثبت یا منفـی)، لازمۀ کمال و مقدمۀ تعالی و رشد انسان است و اگر بعضـی از ویژگـیهـای انسـان در آیـاتی از قرآن مورد نکوهش قرار گرفته ، ناظر به آن جهتی است که انسان آن را در مسـیر غیرصـحیح و خارج از حد اعتدال به کار میگیرد و یا نکوهش نسبی است ؛ یعنـی وقتـی انسـان در بعضـی از جهات با بعضی از موجودات مقایسه و یا با عظمت الهی سنجیده میشـود، صـفات نقـص بـه او نسبت داده میشود.
در این تحقیق ، گروه اخیر مـورد نظـر اسـت و درصـدد بیـان ایـن حقیقت هستیم که ویژگیهای مثبت و منفی انسـان از نگـاه قـرآن چیسـت ؟ از چـه جهـاتی قابـل ستایش و از چه جهاتی درخور نکوهش است ؟ همچنـین جهـات مثبـت و منفـی او در سـنجش بـا یکدیگر، چه شأنی را برای او رقم می زنند؟ با توجه به اینکه در بین موجودات هیچ موجـودی یافـت نمی شود که این مقدار ستایش و نکوهش را به همراه داشته باشد، پرسش اصلی آن است که راز این توصیف های دوگانه در باب انسان چیست .
در این پژوهش ، ابتدا مضمون آیات مورد نظر ذیل دو عنوان «ستایش » و «نکـوهش » از سـه جنبـۀ وجودی، معرفتی و توصیفی گزارش شده است و در ادامه به مقایسه و سنجش ویژگیهـای اساسـی مثبت و منفی انسان با توجه به تفاسیر پرداخته ایم و در نهایت ، حکمت توصیف های دوگانۀ قـرآن را از انسان در حد توان فکری خود و با استفاده از منابع مورد مراجعه بیان کرده ایم .