چکیده:
مقاله حاضر سعی میکند تا سازوکار تولید فضای اجتماعی در شهر کهن کرمانشاه را روشن سازد. از این روی نظریه ”تولید فضا“ هانری لوفبور را به عنوان چارچوب نظری انتخاب و دادهها را براساس فنون بررسی اسناد و مشاهده جمعآوری و تحلیل میکند. در شیوه تولید پیشاسرمایهداری قرن نوزدهم میلادی حیات شهری وابسته به مازاد اقتصادی روستا است و این مازاد به اندازهای نیست که امکان جابهجایی جمعیت و تغییر فضا را ممکن سازد. شکلگیری فضای اجتماعی این شهر متاثر از سهگانه لوفبور به شرح زیر است: الف) بازنمایی فضای شهر کهن مبتنی بر کیهانشناسی سلسلهمراتبی اسلامی است که در راس آن پروردگار عالم قرار دارد. نمود بیرونی این امر کالبد فیزیکی شهر اسلامی است که در آن مسجد جامع به عنوان مرکز تلقی میشد. ب) فضای بازنمایی یا فضای زیسته در سه حیطه قابل بررسی است: 1ـ تمایز میان مسلمانان و غیرمسلمانان که خود را به صورت فاصله فیزیکی و فاصله اجتماعی نشان میداد. 2ـ تفکیک جنسی و یا ”محرمیت“ که از طریق معماری سنتی و کالبد محلهها اعمال و سبب شکلگیری فضاهای عمومی و خصوصی میشد. 3ـ تمرکززدایی از شهر و استقلال محلهها که هم از طریق معماری و هم به کمک فتیان و پهلوانان حفظ میگردید. ج) عمل فضایی درون شهر که در شبکهها، معابر، بازار، مساجد و تکایا و عمل فضایی بیرون شهر که در قهوهخانهها، گورستانها، مکانهای مقدس و فضای باز خارج از شهر صورت میگرفت.
خلاصه ماشینی:
(42 فضای بازنمایی فضابه مثابه امرمستقیمازیست شده ازطریق ایماژهاونمادهایمرتبط به آن وبراین اساس فضایساکنین وکاربران ونیزفضایبرخیهنرمندان وکسانیهمچون نویسندگان و فیلسوفان اندکیاست که آن راتوصیف میکنندوآرزویچیزیبیش ازتوصیف آن را ندارند.
این فضا،فضایمناسبی(تجربه شده به شکلیمنفصل )است که تصورات درجهت تغییرواصلاح آن است .
فضای بازنمایی "روایت های پیچیده رمزگذاریشده ورمزگشاییشده درفضایزیسته ونیزتفکرانتقادیکنایه آمیزازنظم های اجتماعی حاکم ونقد اندیشه اجتماعی راارائه میدهد که اغلب به صورت امری زیباییشناختیبانام مقاومت نمادین بیان میشود"(شیلدز،١٩٩٨:١٦٤).
جدول ١:سه گانه مفهومیلوفبوروچارچوب هایمرتبط ابعادسه گانه (فضایفیزیکی/ حوزه معرف ها انسان تجربه ) فیزیکی(طبیعت ) عمل فضایی فضایبرداشت شده مسیرها،مقصدها،راه پیداکردن ،شیوه هایحمل ونقل بوییدن ،دیدن ،شنیدن ،چشیدن ،لمس کردن ،حرکت کردن ،حضوربه هم رسانیدن ،جداکردن ١ بدن من /بدن تو ذهنی(انتزاعیات صوریدرباره فضا) بازنماییفضا فضایانگاشت شده نقشه ها،گفتمان ها،مفاهیم ،روش ها،مدل ها،نظریه ها،رشته هایدانشگاهی اندیشیدن ،تعمق کردن ،نظام مندساختن ،خیال کردن ٢،تصورکردن ،تفسیرکردن ،اندازه گیریکردن ،دسته بندی کردن ذهن من /ذهن تو اجتماعی (تعاملات انسانی) فضایبازنمایی فضایزیست شده خانه ،قبرستان ،جشنواره ٣،مزرعه ،اداره ،بنایعمومی ٤ زندگیکردن درلحظه ،دوست داشتن ،ترسیدن ،خلق کردن ،شهادت دادن ،ملحق شدن به شناختن محدودیت ها،عضویت یافتن تجربه مستقیم من /تجربه مستقیم تو منبع :کرپ ،٢٠٠٨:١٣٣ یافته های پژوهش شهرقدیمیکرمانشاه که درمنابع تاریخیبه عنوان "قره میسین "ازآن یادشده است بارها تغییرمکان داده است (اوبن ١٣٦٢؛بیگلری١٣٧٤؛ سلطانی١٣٧٠؛کلارک،١٩٦٩).
نبودسندمعتبرومدونیدرموردبازنماییفضادرشهرکهن کرمانشاه بدان معنی نیست که این بعدازسه گانه لوفبوردرتولیدفضای شهرکهن تاثیرگذارنبوده است .
این بخش ازفضاهمچون میراثی ازگذشتگان به مامیرسداینکه درهرمکان چگونه رفتارکنیم امرنهادینه شده ای است که به افرادهرنسلیمیرسدوآنهانیزباتکرار،آن رابه نسل بعدمنتقل میکنند.
بدین صورت که حیات آن وابسته به مازاداقتصادیروستاهایاطراف است .