چکیده:
حوزه علمیه شیعه نهادی است که در زمان غیبت کبری مرجع پاسخگویی و رهبری فکری جوامع شیعه را برعهده دارد. عملکرد حوزه علمیه بر عملکرد جوامع شیعی مستقیم اثر میگذارد. در طول تاریخ هرگاه حوزههای علمیه روحیه انقلابی به خود گرفتهاند مردم از حرکت انقلابی این نهاد حمایت کردهاند. حمایت از میرزای شیرازی در فتوای تحریم تنباکو و حمایت از رهبری حضرت امام خمینی در انقلاب اسلامی نمونهای از هماهنگی بین حوزه علمیه و جامعه شیعی است. باتوجهبه دستاوردهای بینظیر انقلاب اسلامی برای جهان اسلام و جوامع شیعی، که ثمره عملکرد انقلابی حوزه علمیه بود، برای حفظ، تداوم و ارتقای این دستاوردها باید حوزه علمیه، انقلابی باقی بماند و به مقتضای پیچیدگی زمان و صفآرایی دشمنان انقلاب اسلامی خود را در بالاترین سطح آمادگی نگه دارد. حضرت امام و مقام معظم رهبریa مولفههایی را برای حوزه انقلابی بیان کردهاند که عمل به آنها ضامن تداوم و ارتقای روحیه انقلابی حوزه میگردد. در این نوشته، ابتدا مولفههای بینشی و معرفتی و در ادامه مولفههای رفتاری و عملکردی حوزه انقلابی از دیدگاه حضرت امام خمینی و مقام معظم رهبریa بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
در حوزۀ علمیه نیز بهعنوان یک نهاد برای انقلابی ماندن باید به این دو بعد توجه شود؛ ازاینرو در این مقاله، با چنین نگاهی، مؤلفههای حوزۀ انقلابی از دیدگاه حضرت امام و مقام معظم رهبریa را از دو زاویه مؤلفههای بینشی و معرفتی و مؤلفههای رفتاری و عملکردی بررسی میکنیم: الف) مؤلفههای بینشی و معرفتی مهمترین ویژگیهایی که بر اساس دیدگاههای حضرت امام و مقام معظم رهبری ذیل مؤلفههای بینشی و معرفتی در حوزۀ علمیه قابل بررسی است عبارتاند؛ جدانبودن دین از سیاست، پذیرش مسئولیت در قبال جمهوری اسلامی، زمانشناسی و دشمنشناسی.
از دیدگاه امام لازمۀ زمانشناسی حوزۀ علمیه حضور این نهاد در متن مسائل و مشکلات جامعه است، چرا که حوزۀ علمیه تا مسائل زمان را نشناسد، نمیتواند درک کند که اجتهاد مصطلح و فقه مستور در کتابها و سینۀ علما برای ادارۀ جامعه کافی نیست، ازاینرو، امام توصیه کردهاند حوزه باید متناسب با زمان، نیازمندیهای جهان اسلام را برآورده کند: «حوزهها و روحانیت باید نبض تفکر و نیاز آیندۀ جامعه را همیشه در دست خود داشته باشند و همواره چند قدم جلوتر از حوادث، مهیای عکسالعمل مناسب باشند» (منشور روحانیت، 1392: 120 ).
مقام معظم رهبریa معتقدند حوزۀ علمیه باید تدابیری بیندیشد تا طلاب را برای حضور در دستگاههای مختلف نظام، مانند سازمانهای عقیدتی ـ سیاسی و اداراتی که احتیاج به کارشناس اسلامی دارند ـ تربیت کند و طیفی از طلاب را به سمت مسائل مهمی که نظام نیازمند آن است سوق دهند (بیانات، 31/6/70).