چکیده:
این مقاله جستجویی مختصر با ذوق بینش عرفانی و معنوی به مسئلة ولایت از نگاه علاّمه طباطبائی(ره) است که با الهام از «رسالةالولایة» که از آثار گرانبهای ایشان است، نگاشته شده است و اساس آن از لحاظ معرفتی بر این مبتنی است که جوهرة دین، حنیف است و عطر الوهیّت دارد و نیز ازلی و ابدی است و ثبات و جاودانگی دارد؛ به بیان دیگر، برای ظاهر دین، شریعت و برای باطن آن، طریقتی است و نیز صورت حقّة آن را اسرار و حقایقی است که سیر به سوی ملکوت دارد و باطن نبوّت و دین نامیده میشود که به نام «حنیّة لدی حقّی» یا ولایت نامیده میشود؛ بدین معنی که وجهة خلقی رسالت و نبوّت تشریعی پایانیافتنی است و دوران آن به رسالت خاتمالانبیاء بازمیگردد، امّا وجهة حقّی آن که ولایت است، استمرار دارد و بازگشت به وجود خاتمالاوصیاء حضرت امام مهدی(عج) دارد. البتّه مرتبة شدید ولایت در نبی نیز هست و مهمتر اینکه دریافت وجدانی و شهودی از ولایت، از طریق راهیبابی به باطن عالم و سرّ غیبی آن و نیز معرفت شهودی (توحید میسّر است) که البتّه این امر مخصوص انبیاء نیست؛ به عبارت دیگر، سیر و سلوک عرفانی خالصانه و عاشقانه است که سالک را به درک عترت طیّبه میرساند و از انوار جمالیّه و جلالیّة حق و نور ولایت ایشان بهرهمند مینماید، چراکه فطرت انسانی با نور ولایت حق عجین شده است و امانتداری انسان از خدای سبحان در آیة «انّا عرضنا الامانة» همان ولایت مطلقة الهیّه است که در بطن نظام تشریع و نظام تکوین نهفته است.
خلاصه ماشینی:
«از نظر علامه طباطبائی(ره) در واقع، بستر ادراک ولایت بر اساس همانا معرفت (عرفان نفس) و تهذیب اخلاق از طریق سیر و سلوک روحی است که افق اندیشة آن در این حوزه با توجه به آیة کریمة (یا أیها الذین آمنوا علیکم أنفسکم: بر شماست معرفت نفس خودتان و مراقبت از آن) (المائده/ 105) و نیز آیة کریمة (یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله ولتنظر نفس ما قدمت لغد واتقوا الله إن الله خبیر بما تعملون: ای کسانی که ایمان آوردهاید!
آیتالله جوادی آملی در شرحی که بر رسالةالولایة علامه طباطبائی(ره) نوشته است، در توضیح سخن استاد خویش اشاره مینماید که اگر کسی نفس قدسی خود را مشاهده نماید، ضرورتا خداوند سبحان را شهود مینماید و این بهترین راه برای یافتن ولایت الهیه و شهود جمال و جلال حق است (الروم/ 172).
گرچه بحث ولایت در فصوصالحکم ابنعربی و شرح فصوص قیصری با رویکرد عرفان نظری، در رسالة الولایة حکیم میرزا احمد آشتیانی با رویکرد عرفانی و در رسالةالولایة محمدرضا الهی قمشهای با مبنای فلسفی ـ عرفانی کسوت ظهور یافتهاند، ولی در عین حال، رسالة الولایة علامه طباطبائی(ره) از لطافت ـ ظرافت عرفانی و بینش حکمی جامع و دقیق برخوردار است، چنانکه فصل اول و دوم این رساله با روش فلسفی و برهانی و نیز در فصل سوم آن با روش نقلی اصل ولایت اثبات و تبیین شده است و در فصل چهارم طریق نیل به تهذیب نفس، سلوک روحانی و فنای شهودی در حضرت حق که همان نیل به مقام ولایت میباشد، توضیح داده شده است.