چکیده:
علیرغم تغییر در وضعیت زنان در نظام بازنمایی فیلمهای سینمای ایران که از آن باعنوان «کمرنگ شدن ایدئولوژی جنسیتی» یاد میشود؛ کماکان موقعیت زنان در سینمای ایران پرمناقشه و چالش برانگیز بوده و زنان کماکان قشری مسئلهمند هستند. در این مقاله با طرح چنین ادعایی، تلاش شده است تا با تحلیل دو فیلم «دربارة الی» و «جدایی نادر از سیمین» با استفاده از روش نشانهشناسی و تکنیک تحلیل همنشینی و جانشینی فردینان دوسوسور به این سوال پاسخ دهیم که مسئلهمندی زن در دهة کنونی در سینمای ایران از چه جهتی است و فرودستی زنان از خلال چه سازوکاری شکل میگیرد. نتایج و تحلیل این متون نشان میدهد که علیرغم اشتغال، استقلال فردی، موقعیت تحصیلی و منزلتی مناسب، پروبلماتیک زنبودگی نخست با «نمایش مناسکگونه جنسیت» بهصورت فرودستانه قابل طرح است. علاوهبر این، نتایج این مطالعه حاکی از آن است که سازوکار فرودستسازی زنان مرموزتر، خطرناکتر و پنهانیتر شده است، به گونهای که زن مدرن بازنمایی شده با انگهای اخلاقی مانند خیانتکاری، بیوفایی، عدم تعهد، پنهانکاری، دروغگویی و خودخواهی شخصیتپردازی شده و هویت مییابد. افزون بر این، شخصیتپردازی مذکور و نظام بازنمایی دهه کنونی، تزلزل و فروپاشی نهاد خانواده را با فردگرایی خودمحورانة زنان همنشین ساخته و سویة ویرانگر سوژة زن مدرن جامعة ایرانی را مرتب و موکد گوشزد میکند.
خلاصه ماشینی:
"همچنین محمدپور و همکاران (1391) در مقالهای با عنوان «مطالعه نشانهشناختی بازنمایی زن در فیلمهای سینمایی ایران» با مطالعه سه فیلم کافه ترانزیت، سگکشی و چهارشنبهسوری نشان میدهند زنان در این آثار هویتی تابع و غیرمستقل دارند و برای پیشرفت نه تنها با موانع ساختاری و اجتماعی بلکه با ساختار نظام مردسالاری روبهرو هستند و بدین دلیل با بحرانهای متعددی از قبیل هویتیابی، تعیین حق سرنوشت، داشتن استقلال مالی، حرکت به فراسوی امروز زناشویی صرف و بچهداری مواجه هستند.
تحقیقات پیشین اما تغییرات موقعیت زن بازنمایی شده در رسانه را به صورت در زمانی نشان نداده و به این پرسش پاسخ ندادهاند که چرا بهرغم تغییر در کیفیت نمایش زنان در رسانه و بدل شدن زن، از موضوعی مخدوش (قبل انقلاب)، محذوف (بعد از انقلاب تا قبل از جنگ تحمیلی) و سپس منفعل و سنتی (بعد از جنگ تا قبل از برآمدن گفتمان سازندگی) و به زن فعال، روشنفکر و مستقل اجتماعی (گفتمان اصلاحات و دهه هشتاد)، این قشر کماکان مسئلهمند هستند؟ این مطالعه با بررسی تکوینی بازنمایی زن در سینمای ایران و مرور مبسوط و نقد مطالعات پیشین، در پی پاسخ به این پرسش است.
تقابلهای جنسیتی در فیلم «جدایی نادر از سیمین» زن (سیمین) مرد (نادر) نامتعهد متعهد به خانواده (پدر و خانواده خود) بیمسئولیت مسئولیتپذیر فردگرای خودمحور فردگرای اخلاقی مقصر بیتقصیر برهم زننده نظم و ناسازگار ساماندهنده و نظمبخش تسلیم و ترککنندة موقعیت استقامت و پایداری لجباز و خودرأی اصولی بدون عطوفت صمیمی (خانواده دوست) زن (راضیه) مرد (حجت) منفعل فعال اجتماعی خانهدار شاغل ترس از شوهر، فرودست فرادست نتیجهگیری موقعیت زنان در جامعه در چند دهة اخیر تغییرات و تحولات زیادی پیدا کرده و بر مبنای تحول ایجاد شده، وضعیت زنان قبل از انقلاب از جنبههای گوناگون در مسیر تغییر قرار گرفته است."