چکیده:
فعلیت صغری از شروط انتاج مختلطات شکل اول است که بیش تر منطق دانان ، از جمله ابن سینا، در بسیاری از آثار خود بدان پای بندند. ابن سینا در مبحث مختلطات شـکل اول فقط در دو موضع (صغرای ممکنة خاصه با کبرای وجودیه و صغرای مطلقة خاصـه بـا کبرای موجبة ضروریه )، جهت نتیجه را تابع کبری ندانسته است . در حالی که بنا بر رای خواجة طوسی مواضع دیگری نیز وجود دارد که نتیجة تابع کبری نیست . خواجه کبرای وصفیه (یکی از دو مشروطة عامه یا خاصه یا یکی از دو عرفیة عامه یا خاصه ) را نیز به این مواضع می افزاید. با تفحص در آثار منطق دانان سینوی تعـداد ایـن مواضـع بـه ٤٢ ضرب می رسد. اگرچه منطق دانان در تعیین جهت نتیجـة ٣١ ضـرب از ایـن ضـروب اتفاق نظر و در تعیین جهت نتیجة ١١ ضرب باقی مانده اختلاف نظر دارند، اما هیچ یک از آنان نتیجة این ١١ ضرب را تابع کبری ندانسته اند. پژوهش حاضـر بـه بررسـی ٣١ ضرب یادشده و ضوابط و ادلة منطق دانان در باب جهت نتیجة آن ها می پردازد.
خلاصه ماشینی:
ضوابط انتاج ضروب شکل اول بر حسب فعلیت صغری حالت اول :صغری فعلیه حالت دوم :صغری فعلیه و کبری وصفیه (مشروطة عامه و و کبری غیروصفیه مشروطة خاصه ـ عرفیة عامه و عرفیة خاصه ) نتیجة تابع کبری نتیجه تابع صغری است اما با اعمال تغییرات زیر حذف قیود لادوام یا لاضرورت یا ضرورت مختصه از صغری رجوع به کبری شق اول :کبری عرفیة عامیه یا مشروطة عامه شق دوم :کبری مشروطة خاصه یا عرفیة خاصه نتیجة به دست آمده بدون تغییر باقی می ماند قید لادوام کبری را نیز به نتیجه ضمیمه کرده و مجموع آن دو با هم نتیجه را تشکیل می دهد حالت اول : اگر صغری فعلیه و کبری غیروصفیه باشد (یعنی شامل هیچ یک از مشروطة عامه و مشروطة خاصه یا عرفیة عامه و عرفیة خاصه نشود)، آن گاه جهت نتیجه تابع کبـری است ؛ زیرا بنا بر اصل تعدی در چنین قیاسی اصغر از مصادیق اوسط است و هنگـامی کـه اکبر بر تمام افراد اوسط با جهت معینی حمل شود، بر اصغر نیز به همان جهت معین حمل می شود (خونجی ، ١٣٨٩: ٢٨٢؛ شهرزوری ، ١٣٨٢: ج ١، ٢٥١؛ حمصی ، بـی تـا: ٢٣؛ حلـی ، ١٤١٢: ٣٥٧؛ حلی ، ١٣٧٩: ١٢٩؛ فرصت شیرازی ، بـی تـا: ١٤٥-١٤٧؛ آقامجتهـد خراسـانی ، ١٣٧٩: ٣١٢؛ رازی ، ١٣٨٥: ٤١٥؛ رازی ، بی تا الف : ٣٢٠).