چکیده:
در این مقاله ساخت و صرف فعل ساده در دو زبان ایرانی نو ـ بلوچی و فارسی ـ مقایسه شده است . مقایسه ها نشان می دهد که مقولات ساخت و صرف فعل ساده در بلوچی و فارسی از بعضی جنبه ها شبیه و از سایر نظرها متفاوت است . به طورکلی محتوای مقاله نشان می دهد که : ١- تعداد فعلهای ساده در بلوچی امروزی نسبت به فارسی به مراتب بیشتر و توانایی بالقوة آن برای ساخت واژگان جدید از طریق اشتقاق به مراتب راحت تر است . ٢- تفاوتها و تشابهات تا حد زیادی براساس اصول قانون مند زبانهای ایرانی است . ٣- بلوچی بسیاری از ویژگیهای فعلهای سادة زبانهای ایرانی قدیم تر را نسبت به فارسی بیشترحفظ کرده و فارسی مشمول تحولات تاریخی بیشتری شده است . ٤- استفادة متقابل از ویژگیهای ساختی و صرفی فعلهای سادة زبانهای بلوچی و فارسی می تواند در توانمندسازی یکدیگر این زبانها به کارآید.
خلاصه ماشینی:
به طورکلی محتوای مقاله نشان می دهد که : ١- تعداد فعلهای ساده در بلوچی امروزی نسبت به فارسی به مراتب بیشتر و توانایی بالقوة آن برای ساخت واژگان جدید از طریق اشتقاق به مراتب راحت تر است .
مطالب مورد بررسی دراین مقاله عبارتند از : ١- ساخت فعل ساده با تأکید برمقولات پایه ، ستاک ، صورت مصدری ، متعدی سازی ، سببی سازی ،مشتقات اسمی و صفتی ٢- صرف فعل ساده از نظرشخص ، زمان ، وجه ٣- خلاصة مقایسة ساخت و صرف فعل ساده در بلوچی و فارسی در دو جدول جداگانه مجموعة فعلهای مورد نظر از دایرة واژگان اینجانب است که خود گویشور ٤٥ ساله از بخش مرکزی شهرستان ایرانشهر دربلوچستان ایران هستم .
/ht/ ـ بعضی ازفعلها با یک پایه دارای دو ستاک گذشته هستند؛ یکی باقاعده و دیگری بی قاعده ؛ مانند (diənma)، پایة فعل در معنی مصدری (مایه ماست زدن )، دارای دو صورت متفاوت برای ستاک گذشته ، شامل : diəntma و mant .
(iən+ستاک گذشته ) درصرف گذشتة امری و التزامی ؛ ١ ستاکهای ثانوی : از آنجا که صرف فعل در بلوچی تا حد زیادی ترکیبی (synthetic) است ؛ یعنی صورتهای استمراری ، نقلی ، بعید، التزامـی و مجهـول خود، دارای نشانه هایی هستند که این نشانه ها می توانند با آن دو ستاک اولیه پیوسته و یک ستاک جدید بسازند؛ ترجیح دادیم که آنها را ستاکهای ثانوی بنامیم .
تفاوتها در ساخت بلوچی فارسی فعل دارای دو صورت مصدری است .