چکیده:
نفوذ و تاثیر شاهنامه فردوسی در ادب فارسی، موجب شکل گیری منظومه های حماسی ملی در ایران شد. به دنبال خاموشی تدریجی حماسه های ملی که از اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم قمری شروع شده بود، سرایش حماسه های تاریخی و پس از آن حماسه های مذهبی نیز شکل گرفت. با رسمیت یافتن آیین تشیع و عنایت ویژه به اندیشه های دینی در دوره صفویه و حمایت دربار از سرایندگان دین خواه، تمایل شاعران به سرودن منظومه های حماسی - مذهبی در مدح و منقبت پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) و دیگر امامان معصوم شدت گرفت. آغازگر سرودن منظومه های حماسی – مذهبی، میرزا ابوطالب فندرسکی اصفهانی (د 1127ق /1718 م) است که با سرودن منظومه ای تحت عنوان «جذبه حیدری» درباره زندگی امام علی (ع)، سنتی را پی افکند که بسیار زود مورد توجه و البته تقلید بسیاری از شاعران این دوره و دوره های بعد قرار گرفت و موجد موجی جدید از خلق منظومه های حماسی با نام عمومی «حمله حیدری» شد. منظومه هایی که به طور معمول، موضوع و محتوای آن ها به زندگی پیامبر اکرم (ص)، امام علی (ع)، رویدادهای صدر اسلام و جنگ های حضرت علی (ع) مربوط می شد. این دسته از منظومه ها در تاریخ حماسه های مذهبی فارسی جای گاهی ویژه دارد. سروده هایی تحت عنوان حمله حیدری، از سده 12 ق، با منظومه «حمله حیدری» سروده باذل مشهدی آغاز شد و در فاصله یک قرن پس از وی، چندین نفر به تقلید از او، به خلق آثاری تحت همین عنوان (حمله حیدری) پرداختند که آخرین ایشان، لطف الله قاجار متخلص به «مجنون» بود. نوشته حاضر در پی آن است که باختصار به زندگی و آثار میرزا ابوطالب اصفهانی، به عنوان آغازگر سرایش منظومه های حماسی – دینی بپردازد و سپس تاثیر او را در استمرار سرودن منظومه های حماسی – دینی و ایجاد سنتی به نام «حمله سرایی» در شعر فارسی مورد توجه قرار دهد.
The influence of Shahnameh Ferdowsi in the Persian literature was the reason behind the formation of National epic poetry in Iran. Following the gradual decline of National epics which has started in the late 5th and the beginnings of the 6th century Hijira، composition of the historical epics and soon after religious epics began. With the establishment of Shia faith and special regard towards religious thoughts in Safavid period and the support of the court for the religious composers، the inclination for composing epic-religious poetry in praise of Prophet Mohammad and Imam Ali and his descendents greatly intensified. Mirza Abutaleb Fenderesky Esfahani was the pioneer of such poetry. He composed a poetry under the name of “Haydari rapture” about the life of Imam Ali، thereby he initiated a tradition that very soon inspired other poets in that period and later periods to compose and imitate epic poetry of this genre under the general name of “Haydari attack”. These poetries were normally concerned with the life of Prophet Mohammad، Imam Ali، major events in the beginnings of Islam، and Imam Ali’s Wars. Haydari Attack compositions in the 12th century Hijra، began with the composition made by Bazel Mashhadi and within a century after that، several people in his imitation، created works of this genre the last of whom was Lotfollah Ghajar، known as Majnoon. This article is concerned with the life and works of Mirza Abutaleb Esfahani، as the pioneer in the composition of epic-religious poetry and his influence over the continuity of composition of this genre of poetry and thus forming a tradition in the name of “criticism” in the Persian Poetry
خلاصه ماشینی:
آغازگر سرودن منظومه های حماسی - مذهبی، میرزا ابوطالب فندرسکی اصفهانی (د 1127ق /1718 م) است که با سرودن منظومه ای تحت عنوان «جذیه حیدری» درباره زندگی امام علی (ع)، سنتی را پی افکند که بسیار زود مورد توجه و البته تقلید بسیاری از شاعران این دوره و دوره های بعد قرار گرفت و موجد موجی جدید از خلق منظومه های حماسی با نام عمومی «حمله حیدری» شد.
(وطواط، 64) اس اجمالأ سرودن شعر در وصف امام علی علیه السلام که از قرن سوم هجری در شعر فارسی شروع شده بود، بعدها نیز ادامه پیدا کرد و همان طور که اشاره شد در شعر عراقی به شکلی روشن و صریح کانون های فکری و احساسی جامعه را تحت الشعاع خود قرار داد که اوج این انگیزش در عصر صفویه بود.
و همچنین «حربه حیدری» که سه شاعر منظومه ای به این نام دارند: 1- شاعری با نام کرم 2- شاعری با نام میر تراب على حسینی واسطی که در مرات العلوم این کتاب حربه حسینی دانسته شده است اطهر شیر، 381/3 ) 3- شاعری با نام محمد نوروز حسن بلگرامی که منظومه وی ترجمه ای از حمله حیدری باذل به زبان اردوست هر چند باذل مشهدی با سرودن منظومه «حمله حیدری» از اشتهاری بیشتر برخوردار است، ولی فضل تقدم در سرودن منظومه ای در وصف دلاوری های حضرت علی (ع) در دوره صفویه، متعلق به شاعری با نام میرزا ابوطالب فندرسکی است که منظومه ای تحت عنوان «جذبۂ حیدری» سرود و پیشگام و آغازگر منظومه های حمله حیدری بود.
یکی از این منظومه های دینی که در دوره صفویه مورد توجه شاعرانی بسیار قرار گرفت، حمله حیدری، سروده باذل مشهدی است که خود متأثر از حماسه جذبۂ حیدری و پیشتر توسط ابوطالب فندرسکی سروده شده بود.